است؛ علم اصول [1] ؛ علم فقه؛ اصول فقه؛ آگاهى از روايات و اسباب نزول. [2] آن گاه بعد از بيان انگيزه نگارش كتاب، هفت فصل را در اين مقدمه گنجانده است كه در آنها معانى قرآن و تفسير آن، اقسام قرآن، نامهاى قرآن و معانى آن، معناى سوره، آيه، كلمه و حرف، ثواب خواننده قرآن، فضل علم قرآن و رغبت در آن و معنى تفسير و تأويل را شرح داده است. سپس به تفسير آيات پرداخته، بدين سان كه شمار آيات، كلمات و حروف سوره را مى آورد، به مكى و مدنى بودن سوره و ناسخ و منسوخ در آن اشاره مى كند، آن گاه براى ثواب قرائت سوره رواياتى را مى آورد و چند آيه متوالى را مى نويسد و در ادامه ويژگيهاى نحوى، صرفى و ادبى آنها را ذكر مى كند. سپس شأن نزول آيات و اختلاف قرائت كلمات و روايات مرتبط با تفسير قرآن را بيان مى دارد و افزون بر اينها، شيخ در پاره اى از مسائل، به ويژه مسائل فقهى به ايراد نظر مى پردازد. البته اين ترتيب هميشه رعايت نشده است.
چند نمونه براى مطالب ياد شده:
۱. عدد آيات، كلمات و حروف؛ يكى از محورهاى معرفى سوره مى باشد؛ به عنوان نمونه در سوره حجرات مى گويد:
«سورة الحجرات... هيجده آيت است و سيصد و چهل و سه كلمه است و هزار و چهارصد و نود و شش حرف است». [3]
۲. ناسخ و منسوخ؛ تعيين آيات ناسخ و منسوخ، حتى خاص و عام از محورهاى ديگر مباحث تفسير است؛ مثلاً مى نويسد:
«سورة المؤمنين...، و در او ناسخ و منسوخ نيست، الاّ آنچه روايت كرده اند كه در بدايت شرع روا بودى كه در نماز از اين جانب و از آن جانب باز نگريدندى منسوخ

[1] در اينجا منظور علم كلام است.

[2] تفسير ابوالفتوح رازى، ج ۱، ص ۱ ـ ۲.

[3] همان، ج ۵، ص ۱۱۰.