بنابراين قول، لفظ اول «آمَنُوا» مجاز باشد و لفظ دوم حقيقت». [1]
آيا ايمان زيادت و نقصان مى پذيرد؟
يكى ديگر از مسائلى كه در ميان متكلمان مطرح بوده و در قرآن نيز چندين بار مطرح شده، بحث زيادت و نقصان ايمان و كفر است؛ از جمله آيات مى توان به موارد زير اشاره كرد:
۱. « «وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِيماناً وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ» [2] ؛ و هنگامى كه سوره اى نازل مى شود، بعضى از آنان [به ديگران] مى گويند: «اى سوره، ايمان كدام يك از شما را افزود؟ [به آنها بگو ]امّا كسانى كه ايمان آورده اند، بر ايمانشان افزوده و آنها [از فضل و رحمت الهى ]خوشحال اند».
۲. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» [3] ؛ مؤمنان تنها كسانى هستند كه هر گاه نام خدا برده شود دلهايشان ترسان مى گردد و هنگامى كه آيات او بر آنها خوانده مى شود ايمانشان فزون تر مى گردد، و تنها بر پروردگارشان توكل دارند.
۳. «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بَعْدَ إِيمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الضّالُّونَ» [4] ؛ ك سانى كه پس از ايمان كافر شدند و سپس بر كفر خود افزودند [و در اين راه اصرار ورزيدند]، هيچ گاه توبه آنان قبول نمى شود و آنها گمراهان (واقعى)اند [چرا كه هم راه خدا را گم كردند و هم راه توبه را].
ابوالفتوح، ايمان را به علم و معرفت تأويل مى كند؛ يعنى مرجح ايمان معرفت هستى و شناخت خداوند است. حال اگر ايمان علم باشد، واضح است كه علم، زيادت و نقصان دارد، و يا كفر اگر به جهل برگردد، جهل هم زيادت و نقصان دارد، امّا

[1] روض الجنان، ج ۶، ص ۱۴۹.

[2] توبه (۹): آيه ۱۲۴.

[3] انفال (۸): آيه ۲.

[4] آل عمران (۳): آيه ۹۰.