ابوالفتوح در تفسير آيه ۹۶ سجده: «أَفَمَنْ كانَ مُو?مِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ» مى نويسد در اين آيه، منظور از فاسق، كافر است؛ چون نظم كلام، اقتضاى اين را دارد، اما مى تواند بين ايمان و فسق جمع شود؛ ولى بين ايمان و كفر جمع نمى شود.
وى در تفسير آيه دوم تغابن: «هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ كافِرٌ وَ مِنْكُمْ مُو?مِنٌ» مى نويسد اين آيه بطلان قول معتزله است؛ چون خداوند يا انسانها را كافر مى داند يا مؤمن و قسم سوّم از قرآن خارج است. [1]

وعد و وعيد

يكى از مباحثى كه بين معتزله و بقيه متكلمان مطرح است اين مسئله است. وعد، همان نفع و بهشت است و وعيد، همان جهنّم و خلود در آن است. و منشأ طرح اين نظريه آن است كه اگر خداوند نتواند كسانى را ببخشايد، قدرت ندارد.
معتزله قائل اند همان طور كه خداوند به وعده خود عمل مى كند، به اتفاق همه مذاهب به وعيد خود هم بايد عمل كند؛ چون اگر عمل نكند، دروغ بر خداوند لازم مى آيد و همچنين لازمه اش رواج گناه در جامعه است. البته جواب داده اند كه بخشيدن از نظر عرف امرى پسنديده است، اما بايد نظام ثواب و عقاب وجود داشته باشد و هر كسى پاداش و كيفر اعمال خود را بيند.
ابوالفتوح در ذيل آيه ۱۹۴ آل عمران: «إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ» مى نويسد اينكه خداوند مى فرمايد از ميعاد تخلف نكند، هم در وعده درست است هم در وعيد.
وى در ذيل آيه چهارده نسا: «وَ مَنْ يَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ ناراً خالِداً» در ردّ معتزله مى نويسد اين آيه نمى تواند متمسك معتزله باشد؛ چون حدود جمع است و بر عموم دلالت دارد و تخصيص آن بدون دليل وجه ندارد و كسى كه از حدود خدا تعدّى كند، كافر است و كافر معاقَب است و عقابش ابدى. [2]

[1] روح الجنان، ج ۱۱، ص ۱۷۰.

[2] همان، ج ۳، ص ۳۲۷.