اسم الکتاب : اصول فلسفه و روش رئالیسم 1 المؤلف : مطهری، مرتضی الجزء : 1 صفحة : 213
خانه نیز بیصدا باز شد و این دو صفت نیز از اوصاف عمومی دزد است ، پس
حکم کردیم که " دزد به خانه آمد " و در حقیقت دیده بودیم که کسی بلند
قامت و پر موی و سیاهپوش به خانه آمد ( و این حکم صواب است ) و حکم
کردیم که این اوصاف متحد با اوصاف دزد است ، یعنی دزد و برادر یکی
است ، یعنی در مشخصات ( و این حکم نیز صواب است ) و پس از آن به
نیروی همین قوه که دزد و برادر را یکی کرده بود ، در مورد قضیه که دیده
بودیم کسی بلند قامت و پر موی و سیاه پوش به خانه آمد اینچنین گفتیم :
" دزد به خانه آمد " و این حکم نیز از همین قوه ، صواب است ولی اگر
مقایسه با مشاهده حس بشود خطا خواهد بود .
و همچنین در جایی که غیر محمول را به جای محمول گذاشتیم حال از همان
قرار است ، مثلا در مثال بالا " موضوع " حقیقتا دزد بوده ولی از راه
خانه تا دم در خانه آمده و گذشته و ما اشتباها گفتیم داخل خانه شد و در
حقیقت حرکت در راه و رسیدن به دم در را دیده بودیم که مشترک فیه "
دخول " و " مرور " میباشد ، و این حکم صواب است ، پس از آن گفتیم
رسیدن به دم در " مرور " است و با " دخول " اتحاد دارد ، و این حکم
نیز صواب است ، پس از یکی کردن دخول و مرور " دخول " را به جای "
مرور " گذاشتیم ، و این حکم نیز صواب است ولی در عرصه فعالیت این قوه
( خیال ) که دو تا را یکی کرده بود نه در عرصه حکم حس .
مثال دیگر :
مادیین میگویند " خدا موجود نیست " و این سخن خطاست ولی معنای
تحلیلی این سخن که در ته دل گوینده میباشد صواب است زیرا گوینده این
سخن یا " خدا " را به معنایی تفسیر کرده که جز حقیقت است ( مانند
موجود جانشین علل مادیه مجهوله و نظایر آن ) و یا " موجود " را به
معنایی گرفته که با حقیقت خدا هم نمیسازد چنانکه میگویند " ماده =
موجود " یا " موجود = ماده به اضافه زمان و مکان " ، و پس از تحلیل
به دست میآید که گویندگان این سخن در تطبیق معنای خیالی صواب خود به
واقعیت خارج که الهیین میگویند خطا مینمایند .
پس در مورد هر ادراک ناصواب و فکر فاسد ، به ترتیبی که ذکر شد ،
باید نقطه حقیقی را - که به اصطلاح فلسفی مورد " انتقال ما بالعرض مکان
ما بالذات " یعنی تطبیق حکم صواب قوهای به مورد حکم صواب قوه دیگری
است - به دست آورده و فهمید که هیچ ادراکی نمیتواند خطای مطلق بوده
باشد و در جهان هستی به حسب حقیقت خطایی پیدا شود ، بلکه پیوسته فکر
اصلی و ادراک حقیقی در مورد خطا صواب میباشد .
بر حرف هیچکس منه انگشت اعتراض
آن نیست کلک صنع که خط خطا کشد
اسم الکتاب : اصول فلسفه و روش رئالیسم 1 المؤلف : مطهری، مرتضی الجزء : 1 صفحة : 213