درمى‌آيد، آرى كليد حل اين معما توجه به اين آميختگى عميق است.

هنگامى كه در قربانگاه در سرزمين منى مى‌آئيم تعجب مى‌كنيم اين همه قربانى براى چيست؟ اصولا مگر ذبح حيوان مى‌تواند حلقه‌اى از مجموعه يك عبادت باشد؟!

اما هنگامى كه مسأله قربانى ابراهيم را به خاطر مى‌آوريم كه عزيزترين عزيزانش و شيرين‌ترين ثمره عمرش را در اين ميدان در راه خدا ايثار كرد، و بعداً سنتى به عنوان قربانى در منى به وجود آمد، به فلسفه اين كار پى مى‌بريم.

قربانى كردن رمز گذشت از همه چيز در راه معبود است، قربانى كردن مظهرى است براى تهى نمودن قلب از غير خدا، و هنگامى مى‌توان از اين مناسك بهره تربيتى كافى گرفت كه تمام صحنه ذبح اسماعيل و روحيات اين پدر و پسر به هنگام قربانى در نظر مجسم شود، و آن روحيات در وجود انسان پرتوافكن گردد [1].

هنگامى كه به سراغ جمرات (سه ستون سنگى مخصوصى كه حجاج در مراسم حج آنها را سنگباران مى‌كنند و در هر بار هفت سنگ با مراسم مخصوص به آنها مى‌زنند) مى‌رويم اين معما در نظر ما خودنمائى مى‌كند كه پرتاب اينهمه سنگ به يك ستون بى‌روح چه مفهومى مى‌تواند داشته باشد؟ و چه مشكلى را حل مى‌كند؟

اما هنگامى كه به خاطر مى‌آوريم اينها يادآور خاطره مبارزه ابراهيم قهرمان توحيد با وسوسه‌هاى شيطان است كه سه بار بر سر راه او ظاهر شد و تصميم داشت او را در اين ميدان «جهاد اكبر» گرفتار سستى و ترديد كند، اما هر زمان ابراهيم قهرمان، او را با سنگ از خود دور ساخت، محتواى اين مراسم روشنتر مى‌شود.

مفهوم اين مراسم اين است كه همه شما نيز در طول عمر در ميدان جهاد اكبر با وسوسه‌هاى شياطين روبرو هستيد، و تا آنها را سنگ سار نكنيد و از خود نرانيد پيروز نخواهيد شد.

اگر انتظار داريد كه خداوند بزرگ همانگونه كه سلام بر ابراهيم فرستاده و مكتب و ياد او را جاودان نموده به شما نظر لطف و مرحمتى كند بايد خط او را تداوم بخشيد.

[1]- متأسفانه مراسم قربانى در عصر و زمان ما به شكل نامطلوبى در آمده است كه بايد علماى اسلام در نجات آن بكوشند