اشاره به اينكه آيه‌ «لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ» هم منافع معنوى را شامل مى‌شود و هم منافع مادى را كه از يك نظر همه معنوى است.

كوتاه سخن اينكه اين عبادت بزرگ اگر بطور صحيح و كامل مورد بهره‌بردارى قرار گيرد و زوارخانه خدا در آن ايام كه در آن سرزمين مقدس حضور فعال دارند و دلهايشان آماده است از اين فرصت بزرگ براى حل مشكلات گوناگون جامعه اسلامى با تشكيل كنگره‌هاى مختلف سياسى و فرهنگى و اقتصادى استفاده كنند، اين عبادت مى‌تواند از هر نظر مشكل‌گشا باشد، و شايد به همين دليل است كه امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد: لا يزال الدين قائماً ما قامت الكعبة: «مادام كه خانه كعبه برپا است اسلام هم برپا است» [1].

و نيز على عليه السلام فرمود: خانه خدا را فراموش نكنيد كه اگر فراموش كنيد هلاك خواهيد شد اللَّه اللَّه فى بيت ربكم لا تخلوه ما بقيتم فانه ان ترك لم تناظروا [2]: «خدا را خدا را، در مورد خانه پروردگارتان، هرگز آن را خالى نگذاريد كه اگر آن را ترك گوئيد مهلت الهى از شما برداشته مى‌شود»!.

و نيز به خاطر اهميت اين موضوع است كه فصلى در روايات اسلامى تحت اين عنوان گشوده شده است كه اگر يك سال مسلمانان بخواهند حج را تعطيل كنند بر حكومت اسلامى واجب است كه با زور آن‌ها را به مكه بفرستد [3] [4]

«حج» يك عبادت مهم انسان‌ساز

سفر حج در حقيقت يك هجرت بزرگ است، يك سفر الهى است، يك ميدان گسترده خودسازى و جهاد اكبر است.

مراسم حج در واقع عبادتى را نشان مى‌دهد كه عميقاً با خاطره مجاهدات ابراهيم و فرزندش اسماعيل و همسرش هاجر آميخته است، و ما اگر در مطالعات در مورد اسرار حج از اين نكته غفلت كنيم بسيارى از مراسم آن به صورت معما

[1]- وسائل الشيعة جلد 8 صفحه 14.

[2]- نهج البلاغه بخش نامه وصيت 47.

[3]- وسائل الشيعة ج 8 ص 15 «باب وجوب اجبار الوالي الناس على الحج».

[4]- تفسير نمونه 14/ 76