داستان قوم حضرت موسى عليه السلام نمونه‌اى از آثار شوم تكبّر و خودبرتربينى است. و در قرآن مجيد و تاريخ از اين نمونه‌ها، كه تكبّر منجر به لجاجت و لجاجت منتهى به بى ايمانى و نابودى گشته، فراوان يافت مى‌شود.

ب- نقصان عقل:

اوّلين شرط تحصيل علم و دانش تواضع است. آدم متواضع سخن حق را از هر كس كه باشد فرا مى‌گيرد؛ برادر، شاگرد، بزرگتر، كوچكتر، دشمن، دوست و خلاصه هيچ يك از اشخاص برايش تفاوتى ندارد، بلكه آنچه براى او مهم است فراگيرى علم و دانش است. امّا شخص متكبّر حاضر نيست از هيچ كس چيزى فرا گيرد؛ زيرا خود را برتر و داناتر از همه مى‌داند، بدين جهت روز به روز بر جهل و نادانى‌اش افزوده مى‌گردد.

امام كاظم، حضرت موسى بن جعفر عليه السلام‌ [1] در حديث زيبايى در اين مورد چنين مى‌فرمايد:

إِنَّ الزَّرْعَ يَنْبُتُ فِى السَّهْلِ، وَ لَايَنْبُتُ فِى الصَّفَا، فَكَذلِكَ الْحِكْمَةُ تَعْمُرُ قَلْبَ الْمُتوَاضِعِ، وَ لَاتَعْمُرُ قَلْبَ الْمُتَكَبِّرِ الْجَبَّارِ، لِانَّ اللَّهَ جَعَلَ التَّوَاضُعَ آلَةَ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ التَّكَبُّرَ مِنْ آلةِ الْجَهْلِ‌ [2]

زراعت در زمين نرم رشد و نمو مى‌كند و (هرگز) در زمين سخت و سنگلاخ نمى‌رويد، همين طور علم و دانش در قلبهاى متواضع جاى مى‌گيرد، ولى وارد قلب انسان متكبّر نمى‌شود؛ زيرا خداوند تواضع را ابزار عقل، و تكبّر را وسيله جهل و نادانى قرار داده است!

طبق اين روايت تواضع ابزار تعقّل و تفكّر است.

[1]. با اين كه امام هفتم بيشتر عمر شريفشان را در زندان به سر بردند، ولى روايتهاى بسيار زيبايى از ايشان‌در دست است. و اين نشان مى‌دهد كه از كوچكترين فرصتها براى تربيت شيعيان بهره مى‌جستند.

[2]. بحارالانوار، جلد اوّل، صفحه 153.