فلسفه تحريم ربا

از اين جهت كه رباخوارى موجب مفاسد متعدّدى مى‌گردد، تحريم آن نيز فلسفه‌هاى مختلفى دارد كه به بعضى از آن اشاره مى‌شود:

الف- يكى از فلسفه‌هاى تحريم ربا، مسأله ظلم است كه در آيه 279 سوره بقره و در آيات ديگر بدان اشاره شده است.

ب- فلسفه ديگر آن، برچيده شدن سنّت حسنه «قرض الحسنه» است. اين مطلب در روايات فراوانى وارد شده است كه يكى از آنها، روايتى است كه «سماعه» از امام صادق عليه السلام سؤال مى‌كند: «انّى رأيتُ اللّهَ تعالى قَدْ ذَكَرَ الرِّبا فى غَيْرِ آيةٍ وَ كَررَّه؟ قال عليه السلام: اوَ تَدْرى لِمَ ذاكَ؟ قُلْتُ: لا، قال عليه السلام: لِئلّا يَمْتَنِعَ النّاسُ‌مِنَ اصْطِناعِ الْمَعْرُوفِ» خداوند متعال در آيات متعدّدى مسأله ربا را مطرح فرموده است. امام عليه السلام از سماعه پرسيدند: آيا علّت آن را مى‌دانى؟ سماعه عرض كرد:

خير. امام عليه السلام فرمودند: علّت آن، اين است كه مردم از كارهاى شايسته [و قرض الحسنه‌] [1] باز نمانند. [2]

يعنى، وقتى رباخوارى رواج يابد، سنّت نيكوى وام و قرض الحسنه از بين مى‌رود؛ و عواطف انسانى مى‌ميرد؛ و سودپرستى و افزون‌طلبى جايگزين آن مى‌گردد. از اين رو، رباخوارى در دين مقدّس اسلام ممنوع گشته است. [3]

رابطه «اخلاق» و «اقتصاد» در اسلام‌

بين اقتصاد اسلامى و اقتصاد مادّى، تفاوت فراوانى وجود دارد. مهمترين فرق‌

[1]- در روايت 11، باب يكم از ابواب الرّبا، جلد 6، وسائل الشّيعه، «صنايع معروف» به «قرض الحسنه» تفسير شده است.

[2]- وسائل الشّيعه، جلد 12، ابواب الرّبا، باب 1، حديث 3، و روايات 4، 9، 10، 11 باب 1 نيز بر همين مضمون دلالت دارند.

[3]- براى توضيح بيشتر به كتاب «ربا و بانكدارى اسلامى» از سلسله درس‌هاى حضرت آية اللّه العظمى‌ مكارم شيرازى ر. ك.