هدايت شده»؛

(من ردّ متشابه القرآن إلى محكمه هُدى إلى‌ صراطٍ مستقيم)

. سپس فرمود: «در روايات ما نيز متشابهاتى همچون متشابهات قرآن، و محكماتى همچون قرآن است. متشابهاتش را به محكمات بازگردانيده، و از متشابهات بدون محكمات تبعيّت نكنيد كه گمراه مى‌شويد»؛

(إنّ في أخبارنا متشابهاً كمتشابه القرآن و محكماً كمحكم القرآن، فردّوا متشابهها إلى‌ محكمها و لا تتّبعوا دون محكمها فتضلّوا)

. [1] اين حديث دليل روشن ديگرى بر مفتوح بودن باب اجتهاد است.

و) ابن ابى حاتم‌ [2] و «بيهقى» از «دئلى» نقل كرده‌اند: زنى پس از شش ماه (ازدواج) وضع حمل كرد، به عمر اطّلاع دادند، عمر دستور رجم او را صادر كرد. على عليه السلام از جريان آگاه شد، فرمود: حكم او رجم نيست، عمر دليل آن را خواست، امام فرمود:

مگر خداوند نفرموده: « «وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ»؛ مادران فرزندان خود را دو سال كامل شير مى‌دهند؟» [3] و مگر نفرموده: « «وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً»؛ دوران حاملگى و از شير گرفتن او سى ماه است؟» [4] فستة أشهر حمله، و حولين. فذلك ثلاثون‌؛ بنابراين شش ماه دوران حمل و دو سال (بيست و چهار ماه دوران شيرخوارگى) مجموعاً مى‌شود سى ماه (از اين رو او مرتكب خلاف نشده). عمر دستور داد حكم جارى نگردد. [5]

بدين ترتيب، امير مؤمنان على عليه السلام با استدلال به دو آيه، نحوه استخراج حكم را ارائه فرمود. با اين بيان روشن مى‌شود كه از ضميمه كردن آيات قرآن مى‌توان احكام را استنباط كرد. آيا اين جز انفتاح باب اجتهاد است؟

ز) ابان، از سليمان بن هارون نقل مى‌كند: از امام صادق عليه السلام شنيدم، مى‌فرمود: خدا هيچ حلال و حرامى را خلق نكرد، مگر اينكه براى آن حدّى قرار داد، مثل حدود خانه‌ها، آن بخشى كه جزء راه است، راه، و آن بخشى كه جزء خانه است، خانه محسوب مى‌شود.

«حتّى أرش الخدش فما سواه، و الجلدة و نصف الجلدة

؛ حتّى خسارت خراش و مانند آن و قصاص يك تازيانه يا نصف آن». [6]

آيا منظور از اين روايت اين است كه همه جزئيات احكام مورد نياز در قرآن و روايات اسلامى آمده است، يا اين كه قواعد كلى و اصولى بيان شده كه مى‌توان مسائل غير منصوص را از آن استنباط كرد؟ به يقين منظور همان احتمال دوم است.

ح) پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در آخرين حجّ خود كه حجة الوداع نام گرفت، ضمن خطبه‌اى فرمود:

«ليس من عملٍ يقرّب إلى الجنّة إلّا قد أمرتكم به و لا عملٍ يقرّب إلى النّار إلّا قد نهيتكم عنه‌

؛ هيچ عملى نيست كه شما را به بهشت نزديك كند، جز اينكه شما

[1]. بحار الأنوار، ج 2، ص 185.

[2]. محمّد بن ادريس حنظلى معروف به ابن ابى حاتم كسى است كه علماى اهل سنّت درباره او گفته‌اند: وى پيشوا، حافظ و از دانشمندان مشهور است. (به سبب قدرت حافظه و حفظ قرآن و احاديث) وى را حافظ مشرق گفته‌اند. (الكنى و الألقاب‌، ج 1، ص 44).

[3]. بقره، آيه 233.

[4]. احقاف، آيه 15.

[5]. الغدير، ج 6، ص 93.

[6]. كافى‌، ج 1، ص 59.