عمر بن خطاب درباره او گفت:

«اقضانا علىّ‌

؛ داناترين ما در امر قضاوت على است» [1] و عايشه مى‌گفت: «داناترين مردم به سنّت رسول خدا، على است» [2] و به اعتقاد اماميّه وى پس از رسول خدا صلى الله عليه و آله اعلم مردم است كه درياى علم و دانش وى كرانه‌هاى دور دست را فرا گرفت و همچنان در طول تاريخ، الهام‌بخش دانشمندان و فقيهان است.

پس از امير مؤمنان عليه السلام ديگر امامان اهل بيت نيز، داراى آراى فقهى بوده‌اند؛ ولى در اين ميان امام باقر و امام صادق عليهما السلام- به موجب فراهم شدن شرايط خاصّ زمانى- بيشترين آراى فقهى را ابراز داشته‌اند.

امام باقر عليه السلام در وسعت علم و دانش مشهور و ضرب المثل بود، تا آنجا كه در كتابها به بهانه‌هاى مختلف از او ياد مى‌شود.

علماى اهل سنّت- چه معاصران آن حضرت و چه در اعصار بعد- درباره عظمت علمى و معنوى آن حضرت سخنها گفته‌اند.

عبد اللَّه بن عطاء مكّى‌ مى‌گويد: «من دانشمندان را نديدم نزد كسى، جز أبو جعفر (محمّد بن على)، اين اندازه اظهار كوچكى نمايند. من خودم ديدم كه حكم بن عتبه (م 114) با آن همه جلالت و عظمتى كه ميان مردم داشت، در برابر آن حضرت، همچون كودكى در برابر آموزگار بود». [3]

ذهبى‌ مى‌نويسد: «أبو جعفر باقر، محمّد بن على بن الحسين، پيشواى مورد اعتماد، هاشمى علوى و بزرگ بنى هاشم در زمان خويش بود و در عصر خود، به «باقر» شهرت يافت و اين لقب از جمله «بقر العلم» (شكافت دانش را) گرفته شده است». [4]

ابن خلكان‌ در «وفيات الاعيان» مى‌نويسد:

«أبو جعفر محمّد بن زين العابدين، ملقّب به باقر- بنا بر اعتقاد اماميّه- يكى از امامان دوازده‌گانه است. او پدر امام جعفر صادق است. باقر عليه السلام مردى دانشمند، بزرگوار و بزرگ بود. او را باقر گفته‌اند، چون علم و دانش را وسعت و گسترش بخشيد». شاعر درباره وى گفته است:

«اى كسى كه براى اهل تقوا شكافنده دانش هستى و بهترين كسى مى‌باشى كه به پيمان‌هاى الهى لبيك گفت». [5]

امام جعفر صادق عليه السلام كه آراى فقهى فراوانى از او نقل شده، نقش مهمى در توسعه فرهنگى اسلام مخصوصاً فرهنگ اهل بيت دارد، تا آنجا كه مذهب اماميّه، به «مذهب جعفرى‌» معروف شده است. آن حضرت نيز مورد ستايش دانشمندان بزرگ اهل سنّت قرار گرفته است.

مالك بن انس‌ (پيشواى مذهب مالكى) درباره وى مى‌گويد: «من فراوان به نزد او رفتم، آن حضرت‌

[1]. صحيح بخارى‌، ج 6، ص 23.

[2]. الاستيعاب‌، ج 3، ص 206.

[3]. القاب الرسول و عترته‌، ص 56؛ تاج المواليد، ص 29 و المستجاد من الارشاد، ص 173 (مطابق نقل‌ موسوعة الفقه الاسلامى، طبقاً لمذهب اهل البيت‌، ج 1، ص 40).

[4]. تذكرة الحفّاظ، ج 1، ص 94.

[5]. وفيات الاعيان‌، ج 4، ص 174.