بنابراين، طبق تعريف فقها نيز حيله فقط بار منفى ندارد، بلكه هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفى. اين مطلب در بحث آينده روشن‌تر خواهد شد.

6- اقسام حيله‌

حيله را از جهتى به سه قسم تقسيم كرده‌اند:

1- حيله واقعى مثبت و مشروع.

2- حيله واقعى منفى و مذموم.

3- حيله صورى.

حيله واقعى مثبت‌

براى هر يك از سه قسم مذكور مثالهاى فراوانى وجود دارد؛ كه به برخى از آنها اشاره مى‌شود.

براى قسم اوّل، علاوه بر مثالهاى سابق، به مثال زير توجّه كنيد:

در قضاوتهاى حضرت على عليه السّلام نمونه‌هايى از حيله شرعى مثبت و واقعى ديده مى‌شود، كه آن حضرت از راه مشروع به هدفى مشروع دست مى‌يافت.

مثلا در ماجراى دو زنى كه بر سر يك نوزاد دعوا داشتند، و هر كدام مدّعى بود او مادر بچّه است، حضرت از حيله شرعى زير استفاده كرد:

از غلامش خواست ارّه‌اى به او بدهد، تا بچّه را به دونيم تقسيم كند، و هر نيمه را به يكى از آن دو زن بدهد! در اينجا مادر اصلى و