اجتماعى در تمام جهان اسلام انتشار يافته بودند، به همين دليل حذف آنها ممكن نبود، همان گونه كه شيوع مذاهب ديگر نيز موجب مشكلات فراوانى مى‌شد.

لذا فقها و حكّام وقت دست به دست هم دادند كه با هر كس كه سخنى از غير اين چهار مذهب بگويد به شدّت مقابله كنند، و عجب اين كه اين مسأله در قرن هفتم اتّفاق افتاد.

در مصر در سال 665 و در بغداد در سال 631، شروع شد به طورى كه در سال 645 مدرّسان مدرسه معروف «مستنصريّه» تصميم گرفتند كه غير از اين چهار مذهب را نپذيرند و آنچه غير از آن است تحريم كنند.

بدين ترتيب هفت قرن بعد از ظهور اسلام و گرم بودن بازار اجتهاد و آزادى فقها، درهاى اجتهاد بسته شد و همه فقها به صورت مقلّدانى براى اين چهار فقيه در آمدند، و استقلال فقهى خويش را از دست دادند. و اين نبود مگر به خاطر انحرافى كه در همان قرن اوّل واقع شد. عترت و اهل بيت كه يكى از دو ثقل عظيم بودند كنار گذاشته شدند و باب قياس و استحسان و اجتهاد به رأى، گشوده شد و آن همه آراى ضدّ و نقيض و پر از هرج و مرج ظاهر گشت و همه به عنوان حكم اللّه تلقّى شد و حتّى با نهايت تأسّف، مكتب اهل بيت در رديف يكى از مذاهب چهارگانه نيز قرار نگرفت. [1] در حقيقت آن انحراف نخستين سبب پيدايش اين بدعت بزرگ شد، بدعتى كه چاره‌اى جز آن نبود.

3- هرج و مرج فقهى و قضايى كه از وجود آراى متضاد و متعدّد، گاه به عدد مجتهدين، در يك مسأله به وجود مى‌آيد، و بى‌شك مشكلات آن از مشكلات‌

[1] براى توضيح بيشتر به كتاب «توضيح الرشاد في تاريخ عصر الاجتهاد» نوشته محدث محقّق، مرحوم «حاج شيخ آقا بزرگ طهرانى» مراجعه فرماييد.