كه او از بيت المال بخشيد بالغ بر «يك صد و بيست و شش ميليون و هفتصد و هفتاد هزار» درهم مى‌داند.

از آن عجيب‌تر ارقام دينارهايى است كه به بستگان و نزديكانش بخشيد. به «مروان حكم» پانصد هزار دينار به «يعلى بن اميّه» پانصد هزار دينار و به «عبد الرحمن بن عوف» دو ميليون و پانصد و شصت هزار دينار و جمع اين حاتم بخشى‌ها را بالغ بر «چهار ميليون و سيصد و ده هزار دينار» مى‌داند. [1] اينجاست كه معناى‌ «يخصمون مال اللّه خضمة الابل نبتة الرّبيع» به خوبى روشن مى‌شود.

بديهى است اين وضع نمى‌توانست براى مدّت طولانى ادامه يابد و مسلمانان آگاه و حتّى ناآگاهان، چنين شرايطى را تحمّل نمى‌كردند و لذا طولى نكشيد كه شورشها بر ضدّ «عثمان» شروع شد و سرانجام به قتل او منتهى گشت و او را در برابر چشم مردم كشتند، بى‌آن كه توده‌هاى مردم به يارى او برخيزند و اين همان است كه امام (ع) در پايان اين فراز به آن اشاره كرده مى‌فرمايد: «عاقبت بافته‌هاى او (براى استحكام خلافت) پنبه شد و كردارش، كارش را تباه كرد و ثروت‌اندوزى و شكم‌خوارگى به نابوديش منتهى شد» (الى ان انتكث‌ [2] عليه فتله‌ [3]، و اجهز [4] عليه عمله، و كبت‌ [5] به بطنته‌ [6]).

[1] الغدير، جلد هشتم، صفحه 286.

[2] «انتكث» از ماده «نكث» (بر وزن عكس) به معنى شكستن و واتابيدن است و لذا به شكستن پيمان، نكث عهد گفته مى‌شود.

[3] «فتل» به معنى پيچيدن و تابيدن است و مفتول و فتيله نيز از همين باب است.

[4] «اجهز» از ماده «اجهاز» هنگامى كه در مورد مجروح به كار رود مفهومش اين است كه مرگ او را تسريع كنند و هر چه زودتر كار او را تمام نمايند.

[5] «كبت» از ماده «كبو» (بر وزن كبك) به معنى سقوط كردن و يا افتادن به صورت است و در مواردى كه دست و پاى حيوان مى‌پيچد و به رو مى‌افتد به كار مى‌رود.

[6] «بطنته» از ماده «بطن» به معناى پر كردن شكم از طعام و يا پرخورى است.