اين در حقيقت يكى از نشانه‌هاى مهم خداوند در عالم هستى است كه هر قدر انسان در آن بيشتر بينديشد و مسأله هدايت تكوينى و نظم و زمان‌بندى و تأليف بين مختلفات را بيشتر مورد توجّه قرار دهد، به عمق اين مسأله آشناتر مى‌شود.

سپس مى‌افزايد: «از همه آنها (اشيا) پيش از آن كه آنها را بيافريند آگاه بود و به تمام حدود و پايان آنها احاطه داشت و از جميع لوازم و تمام جوانب آنها با خبر بود» (عالما بها قبل ابتدائها محيطا بحدودها و انتهائها عارفا بقرائنها [1] و احنائها [2]. [3] اين سه جمله در واقع به منزله دليل و يا بيان و توضيحى است كه براى جمله‌هاى قبل آمده است، زيرا كسى كه مى‌خواهد هر موجودى را در وقت مناسبش ايجاد كند و اشياى مختلف را با هم التيام دهد و غرايز درونى و لوازم بيرونى را، هر كدام، در جاى خود برقرار سازد، از يكسو نياز به آگاهى كامل و جامع دارد و از سوى ديگر به احاطه و قدرت تامّ و تمام.

از اين رو مى‌فرمايد: «خداوند از تمام اشيا، قبل از آن كه آفرينش آنها را آغاز كند آگاه بود و حدود و مرزها و نتايج آنها را مى‌دانست و بر همه آنها توانايى داشت» (عالما

[1] «قرائن» جمع «قرينه» به معناى همراه، مصاحب و دوست آمده است و همسر مرد را به همين جهت قرينه مى‌گويند. (صحاح، قاموس و ديگر كتابهاى لغت) بعضى از شارحان مانند «ابن ابى الحديد» «قرائن» را جمع «قرونة» (بر وزن معونه) به معناى نفس دانسته‌اند ولى با توجه به ساير تعبيراتى كه در جمله‌هاى بالا آمده، معنى اوّل مناسبتر است.

[2] «أحناء» جمع «حنو» (بر وزن فعل) و حنو (بر وزن حرف) به گفته مقاييس و لسان العرب به هر چيزى گفته مى‌شود كه در آن اعوجاج و انحنايى باشد، مانند: استخوان چانه و دنده‌ها. سپس به معناى جوانب نيز آمده است (چرا كه جوانب و اطراف اشيا غالبا انحنايى دارد).

[3] توجّه داشته باشيد ضميرهايى كه در اين چند جمله است به «اشيا» بر مى‌گردد نه به «غرائز» آن چنان كه بعضى از شارحان نهج البلاغه پنداشته‌اند زيرا احتمال دوّم تناسب چندانى با محتواى جمله‌ها ندارد.