بها قبل ابتدائها ...) نه تنها از خود آنها و ابتدا و انتهايشان با خبر بود بلكه لوازم و جوانب و علل و آثار آنها را نيز مى‌دانست. به طور مسلّم كسى كه از همه اين امور آگاه باشد و قدرت و توانايى بر انجام آنها داشته باشد، مى‌تواند به طور دقيق هر كدام را در جاى خود قرار دهد و به هر يك، هر چه لازم دارد بدهد و در مسير وجود و حياتش هدايتش كند و به كمال مطلوبش برساند.

نكته‌ها

1- آيا اسم «عارف» بر خداوند اطلاق مى‌شود؟

بعضى از مفسّران نهج البلاغه در اين مسئله ترديد كرده‌اند كه آيا مى‌توان خداوند را توصيف به «عارف» نمود.

سرچشمه اين ترديد در واقع دو چيز است:

نخست اين كه به گفته «راغب» در «مفردات» معرفت و عرفان به معنى ادراك چيزى با تفكّر و تدبّر در آثار آن است يا به تعبيرى ديگر، معرفت به دانشى گفته مى‌شود كه محدود است و از طريق تفكّر به دست مى‌آيد و مسلّم است كه علم خداوند چنين نيست.

ديگر اين كه حديثى از پيامبر (ص) نقل شده كه مى‌فرمايد: «انّ له (تعالى) تسعة و تسعين اسما من احصاها دخل الجنّة، براى خداوند نود و نه (99) اسم است هر كس آنها را شماره كند (و به آن ايمان و معرفت داشته باشد) داخل بهشت مى‌شود» و اجماع علما بر اين است كه نام عارف از آن نود و نه (99) اسم نيست. [1]

[1] ابن ميثم اين مطلب را به عنوان يك اشكال طرح مى‌كند و سپس پاسخ مى‌گويد كه نامهاى خدا افزون بر اين تعداد است و شواهدى براى آن ذكر مى‌كند (شرح نهج البلاغه، ابن ميثم، جلد 1، صفحه 137).

بايد توجّه داشت كه حديث بالا در الدّر المنثور از صحيح بخارى و مسلم و مسند احمد و سنن ترمذى و كتب متعدد معروف ديگرى نقل شده است- الدّر المنثور، جلد 3، صفحه 147 (پيام قرآن، جلد 4، صفحه 46).