الجائز هو التخلص من المماثلة مع التفاضل كبيع منّ من الحنطة المساوى فى القيمة لمنّين من الشعير او الحنطة الردية، فلو اريد التخلص من مبايعة المماثلين بالتفاضل يضم الى الناقص شى‌ء فرارا من الحرام الى الحلال، و ليس هذا تخلصا من الرّبا حقيقتا، و اما التخلص منه فغير جائز بوجه من وجوه الحيل؛ فقها براى فرار از ربا، راههايى را در كتب فقهى ذكر كرده‌اند، من در اين مسأله تجديد نظر كردم و پس از مطالعه دوباره، به اين نتيجه رسيدم كه تخلّص از ربا (از طريق اين حيله‌ها) به هيچ وجه جايز نيست؛ آرى، فرار از بيع مماثل با تفاضل وزن يكى از آن دو، جايز است؛ مثل اين كه يك من گندم كه از نظر قيمت مساوى با دو من جو يا گندم نامرغوب است را اگر بخواهند معامله كنند، براى فرار از بيع مثلين، چيزى را به جنس كم وزن اضافه مى‌كنند تا از حرام به حلال فرار كنند. البتّه اين تخلّص از ربا نيست (بلكه تغيير شكل معامله است) و امّا تخلّص از ربا- همان‌طور كه گفتيم- به هيچ يك از حيله‌هاى كه گفته‌اند جايز نيست.» [1]

ظاهر كلام امام قدّس سرّه در اين مسأله انكار مطلق است، يعنى ايشان هيچ يك از حيله‌هاى شرعى ربا را قبول ندارند، ولى يك مورد در رباى معاملاتى را استثناء مى‌كنند و آن در جايى است كه دو جنس مماثل كه يكى از نظر وزن بيش از ديگرى است، از نظر قيمت نيز مساوى باشند؛ مثلا در معامله يك كيلو گندم خوب، كه قيمت آن يك صد تومان است با دو كيلو گندم نامرغوب، كه قيمت آن نيز يك صد تومان‌

[1]. تحرير الوسيله، كتاب البيع، القول فى الرّبا، مسئله 7.