نظريّه سوم:

بعضى از فقها هيچ كدام از حيله‌هاى ذكر شده را جايز نمى‌دانند و معتقدند تمام راههاى فرار از ربا نامشروع است. مرحوم امام قدّس سرّه اين نظريّه را پذيرفته است.

لازم به ذكر است كه ايشان در ابتدا موافق نظر مشهور بوده‌اند، بدين جهت در چاپهاى اوّليه «تحرير الوسيله» در اين مورد چنين مى‌خوانيم: «ذكروا للتخلص عن الرّبا وجوها مذكورة فى الكتب و نعم الشى‌ء الفرار من الحرام الى الحلال كضمّ غير الجنس بالطرفين؛ براى فرار از ربا راههاى مختلفى بيان شده است كه در كتابهاى مفصّل فقهى آمده است، و فرار از حرام به سوى حلال كار شايسته‌اى است، مثل اين كه در معامله دو جنس ربوى، جنس ديگرى را نيز به دو طرف معامله اضافه كنند.» [1]

ولى بعدا از اين نظريّه برگشته‌اند و درست بر خلاف مشهور فتوى داده‌اند. كه در چاپهاى اخير «تحرير الوسيله» همين نظر ثبت شده است. كلام امام قدّس سرّه در چاپهاى بعدى تحرير الوسيله- كه حكايت از فتوى جديد ايشان در مسئله حيل ربا دارد و بر خلاف فتوى سابق و نظريّه مشهور مى‌باشد- بدين شرح است:

«ذكروا للتخلص من الرّبا وجوها مذكورة فى الكتب، و قد جددت النظر فى المسألة فوجدت ان التخلص من الرّبا غير جائز بوجه من الوجوه، و

[1]. تحرير الوسيله، كتاب البيع، مسأله 7، طبع قديم.