مى‌دارد نيز دليل محكمى است بر امكان تغيير صفات اخلاقى، مانند «قَدْ افْلَحَ مَنْ زَكَّيها وَقَدْ خابَ مَنْ دَسَّيها؛ هر كس نفس خود را تزكيه كند رستگار شده، و آن كس كه نفس خويش را با معصيت و گناه آلوده سازد نوميد و محروم گشته است.» (سوره شمس- آيه 9 و 10).

تعبير به‌ «دسّيها» از ماده «دسّ» و «دسيسه» در اصل به معنى آميختن شى‌ء ناپسندى با چيز ديگر است؛ مثل اين كه گفته مى‌شود:

«دسّ الحنطة بالتراب‌

؛ گندم را با خاك مخلوط كرده»، اين تعبير نشان مى‌دهد كه طبيعت انسان بر پاكى و تقوا است و آلودگيها و رذائل اخلاقى از خارج بر انسان نفوذ مى‌كند و هر دو قابل تغيير و تبديل است.

در آيه 34 سوره فصّلت مى‌خوانيم:

«ادْفَعْ بِالَّتى‌ هِىَ احْسَنُ فَاذا الَّذى‌ بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَداوَةٌ كَانَّهُ وَلِىٌّ حَمِيْمٌ‌

؛ بدى را با نيكى دفع كن ناگهان (خواهى ديد) همان كسى كه ميان تو و او دشمن است گويى دوست گرم و صميمى (و قديمى تو) است!»

اين آيه بخوبى نشان مى‌دهد كه عداوت و دشمنيهاى عميق كه در خلق و خوى انسان ريشه دوانده باشد، با محبّت و رفتار شايسته ممكن است تبديل به دوستيهاى داغ و ريشه‌دار شود؛ اگر اخلاق، قابل تغيير نبود، اين امر امكان نداشت.

در روايات اسلامى نيز تعبيرات روشنى در اين زمينه ديده مى‌شود مانند احاديث زير:

1- حديث معروف‌

انّى‌ بُعِثْتُ لِاتَمِّمَ مَكارِمَ الْاخْلاقِ‌ [1]

، دليل واضحى بر امكان تغيير صفات اخلاقى است.

2- روايات فراوانى كه تشويق به حسن خلق مى‌كند، مانند: حديث نبوى:

«لَوْ يَعْلَمُ الْعَبْدُ ما فى حُسْنِ الْخُلْقِ لَعَلِمَ انَّهُ يَحْتاجُ انْ يَكُونَ لَهُ خُلْقٌ حَسَنٌ‌

؛ اگر بندگان مى‌دانستند كه حسن خلق چه منافعى دارد، يقين پيدا مى‌كردند كه محتاج به اخلاق نيكند!» [2]، نشانه ديگر است.

3- در حديث ديگرى از همان حضرت مى‌خوانيم:

«الْخُلْقُ الْحَسَنُ نِصْفُ الدِّينِ‌

؛ اخلاق خوب، نيمى از دين است.» [3]

4- و در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم:

«الْخُلْقُ الْمَحْمُودُ مِنْ ثِمارِ الْعَقْلِ،

[1]. سفينة البحار، (مادّه خلق)

[2]. بحار، جلد 10، ص 369

[3]. بحار، ج 71، ص 385