الْخُلْقُ الْمَذْمُوْمُ مِنْ ثِمارِ الْجَهْلِ‌

؛ اخلاق خوب از ميوه‌هاى عقل و آگاهى است و اخلاق بد از ثمرات جهل و نادانى است.» [1]

و از آنجا كه «علم» و «جهل» قابل تغيير است، اخلاق هم به تبع آن قابل تغيير مى‌باشد.

5- در حديث ديگرى از پيامبراكرم صلى الله عليه و آله آمده است:

«انَّ الْعَبْدَ لَيَبْلُغُ بِحُسْنِ خُلْقِهِ عَظيمَ دَرَجاتِ الْاخِرَةِ وَشَرَفَ الْمَنازِلِ وَانَّهُ لَضَعيفُ الْعِبادَةِ

؛ بنده خدا به وسيله حسن اخلاق به درجات عالى آخرت و بهترين مقامات مى‌رسد، در حالى كه ممكن است از نظر عبادت ضعيف باشد!» [2]

در اين حديث اوّلًا مقايسه حسن اخلاق به عبادت، و ثانياً ذكر درجات بالاى اخروى كه حتماً مربوط به اعمال اختيارى است، و ثالثاً تشويق به تحصيل حسن خلق، همگى نشان مى‌دهد كه اخلاق يك امر اكتسابى است، نه اجبارى و الزامى و خارج از اختيار! (دقّت كنيد)

اين گونه روايات و تعبيرات گويا و پرمعنى در كلمات معصومين عليهم السلام زياد ديده مى‌شود [3] و همه آنها نشان مى‌دهد كه صفات اخلاقى قابل تغيير است، و گرنه اين تعبيرات و تشويقها لغو و بيهوده بود.

6- در حديث ديگرى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم كه به يكى از يارانش به نام «جرير بن عبداللَّه» فرمود:

«انَّكَ امْرُءٌ قَدْ احْسَنَ اللَّهُ خَلْقَكَ فَاحْسِنْ خُلْقَكَ‌

؛ خداوند به تو چهره زيبا داده، اخلاق خود را نيز زيبا كن!» [4]

كوتاه سخن اين كه: كتب روايى ما پُر از رواياتى است كه همگى دلالت بر امكان تغيير اخلاق آدمى دارد. [5]

اين بحث را با حديثى از امير مؤمنان على عليه السلام كه تشويق به فضائل اخلاقى مى‌كند

[1]. غررالحكم، 1280- 1281

[2]. محجّة البيضاء، ج 5، ص 93

[3]. مرحوم كلينى در جلد دوم اصول كافى، در باب حسن الخلق (ص 99) هيجده روايت در اين زمينه‌نقل‌كرده است‌

[4]. سفينة البحار، مادّه خلق‌

[5]. به جلد دوم اصول كافى و روضه كافى، و جلد سوم ميزان الحكمة و جلد اوّل سفينة البحار، در ابواب مناسب مراجعه فرماييد