تعبير ديگر، سطح فرهنگ بالا برود، بسيارى از زشتيها جاى خود را به زيبائيها، و بسيارى از مفاسد اخلاقى جاى خود را به محاسن اخلاقى مى‌دهد؛ ولى بايد توجّه داشت اين مسأله كلّيّت ندارد.

و متأسفانه گاه در اين مسأله مبالغه شده، گروهى راه افراط را پيش گرفته، و گروهى راه تفريط را.

گروهى به پيروى از گفتار معروف‌ سقراط، فيلسوف يونانى، كه معتقد بود علم و حكمت سرچشمه اخلاق حميده است، و رذائل اخلاقى معلول جهل و نادانى است، عقيده دارند كه تنها راه براى مبارزه با رذائل اخلاقى و پيدايش فضائل اخلاقى گسترش علم و دانش و بالا بردن سطح افكار جامعه است، و به اين ترتيب‌ «فضيلت» مساوى با «معرفت» مى‌شود.

آنها مى‌گويند هيچ كس آگاهانه به دنبال بدى و شرّ نمى‌رود، و اگر خوبى را تشخيص دهد آن را رها نمى‌سازد، پس وظيفه ما آن است كه هم براى خود و هم ديگران كسب آگاهى كنيم، و نتايج خير و شرّ، و بد و نيكو را بدانيم، تا جوانه‌هاى فضائل اخلاقى بر شاخسار وجود ما ظاهر شود!

در مقابل شايد كسانى هستند كه مايلند رابطه اين دو را بكلّى نفى كنند، و بگويند كه دانش و هوشيارى در افراد آلوده، سبب مى‌شود كه جنايات را هوشيارانه‌تر انجام دهند، و طبق مثل معروف: «دزدانى كه با چراغ مى‌آيند، كالاهاى گزيده‌تر مى‌برند!»

ولى انصاف اين است كه رابطه علم و اخلاق را نه مى‌توان بكلّى انكار كرد و نه مى‌توان بطور كامل، اخلاق را معلول علم دانست.

شاهد اين سخن تجارب زنده‌اى است كه از جامعه كسب كرده‌ايم؛ افراد آلوده‌اى بودند كه وقتى آنها را به حسن و قبح اعمالشان آگاه كرده‌ايم، و به نتايج سوء اعمال و افعال بد آشنا شده‌اند، دست از كار خود برداشته، و گرايش به خوبيها پيدا كرده‌اند، حتّى در خودمان نيز اين تجربه را داشته‌ايم.

در مقابل افرادى را مى‌شناسيم كه آگاهى كافى به نيك و بد اعمال و نتايج و آثار آن دارند ولى همچنان به بدى ادامه مى‌دهند، و اخلاق سوء بر وجود آنها حاكم است.