اسم الکتاب : اخلاق در قرآن المؤلف : مكارم شيرازى، ناصر الجزء : 1 صفحة : 27
3- رابطه اخلاق و عرفان
امّا در مورد
رابطه «اخلاق» و «عرفان» و اخلاق و «سير و سلوك الى اللّه» نيز مىتوان گفت:
«عرفان» بيشتر به معارف الهى مىنگرد، آن هم نه از طريق علم و استدلال، بلكه
از طريق شهود باطنى و درونى، يعنى قلب انسان آنچنان
نورانى و صاف گردد و ديده حقيقت بين او گشوده شود و حجابها بر طرف گردد كه با چشم
دل ذات پاك خدا و اسماء و صفات او را ببيند و به او عشق ورزد.
بديهى است
علم اخلاق چون مىتواند به برطرف شدن رذائل اخلاقى كه حجابهايى است در برابر چشم
دل، كمك كند؛ يكى از پايههاى عرفان الهى و مقدّمات آن خواهد بود.
و امّا
«سير و سلوك الى اللّه» كه هدف نهايى آن، رسيدن به «معرفة
اللّه» و قرب جوار او است، آن هم در حقيقت مجموعهاى از «عرفان» و «اخلاق» است.
سير و سلوك درونى، نوعى عرفان است كه انسان را روز به روز به ذات
پاك او نزديكتر مىكند، حجابها را كنار مىزند، و راه را براى وصول به حق هموار
مىسازد؛ و سير و سلوك برونى همان اخلاق است، منتها اخلاقى كه هدفش
را تهذيب نفوس تشكيل مىدهد نه فقط بهتر زيستن از نظر مادّى.
***
4- رابطه «علم» و «اخلاق»
در آيات مورد
بحث ديديم كه قرآن مجيد كراراً تعليم كتاب و حكمت
را در كنار تزكيه و پاكسازى اخلاقى قرار
مىدهد؛ گاه «تزكيه» را بر «تعليم» مقدّم مىدارد، و گاه «تعليم» را بر «تزكيه»؛ و
اين نشان مىدهد كه ميان اين دو رابطه عميقى است.
يعنى هنگامى
كه انسان از خوبى و بدى اعمال و صفات اخلاقى آگاه گردد و آثار و پيامدهاى هر يك از
صفات «فضيلت» و «رذيلت» را بداند، بىشك در تربيت و پرورش او مؤثّر است؛ بطورى كه
مىتوان گفت بسيارى از زشتيهاى عمل و اخلاق، از ناآگاهيها سرچشمه مىگيرد. به همين
دليل، اگر علم و آگاهى جاى جهل و نادانى را بگيرد، و به
اسم الکتاب : اخلاق در قرآن المؤلف : مكارم شيرازى، ناصر الجزء : 1 صفحة : 27