ضعيفتر است، و شيطان و هواى نفس براى مشوب ساختن ذهن انسان و گرفتن صفا و اخلاص و آلوده كردن اعمال به ريا نهايت تلاش و كوشش را مى‌كنند.

بعضى از مراحل ريا كارى و آلودگى نيّت به قدرى روشن است كه هر كسى آن را در مى‌يابد؛ مثل اين كه شيطان در نمازگزار نفوذ مى‌كند و مى‌گويد نماز را آرام و آهسته و با آداب و خشوع انجام ده، تا حاضران تو را انسانى مؤمن و صالح بدانند و هرگز به غيبت تو آلوده نشوند، اين يك فريب آشكار از ناحيه شيطان است!

گاه اين وسوسه‌هاى شيطانى به شكل مخفى‌ترى صورت مى‌گيرد، و در لباس اطاعت ظاهر مى‌شود؛ مثلًا، مى‌گويد: تو انسان برجسته‌اى و مردم به تو نگاه مى‌كنند، اگر نماز و اعمالت را زيبا سازى ديگران به تو اقتدا كرده و در ثواب آنها شريك خواهى شد، و انسان بى خبر گاه تسليم چنين وسوسه‌اى مى‌شود، و در درّه هولناك ريا سقوط مى‌كند.

گاه وسوسه‌هاى شيطان از اين هم پيچيده‌تر و پنهان تر است؛ مثل اين كه به نماز گزار مى‌گويد انسان مخلص كسى است كه در خلوت و جلوت يكسان باشد، كسى كه عبادتش در خلوات كمتر از جلوات باشد، ريا كار است، و به اين ترتيب او را وادار مى‌كند كه در خلوت نماز خود را جالب و جاذب كند تا بتواند در بيرون و در مقابل مردم نيز چنين كند و به اهداف خود برسد اين نيز يك نوع ريا كارى خفى است كه ممكن است بسيارى از آن غافل شوند و از درك آن عاجز گردند. و همچنين مراحل مخفى‌تر و پنهان‌تر. [1]

براستى موانع و آفات اخلاص به قدرى زياد و متنوّع و پنهان است كه هيچ انسانى جز از طريق پناه بردن به لطف الهى از آن رهايى نمى‌يابد.

در روايات اسلامى نيز هشدارهاى مهمّى درباره آفات اخلاص آمده است:

از جمله در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم:

«كَيْفَ يَسْتَطيعُ الْاخْلاصَ مَنْ يَغْلِبُهُ الْهَوى‌؛

چگونه توانايى بر اخلاص دارد كسى كه هواى نفس بر او غالب است؟» [2]

در حقيقت، عمده‌ترين آفت اخلاص و مهمترين مانع آن در اين حديث شريف بيان شده است. آرى! هواى نفس است كه سرچشمه اخلاص را تيره و تاريك مى‌سازد.

[1]. محجّة البيضاء، جلد 8، صفحه 133

[2]. غرر الحكم، جلد 2، صفحه 553، شماره 4