پاك او نشناسد، و همه چيز را از او و از ناحيه او و به فرمان او بداند، و اگر اسباب و عواملى در عالم امكان وجود دارد، آن را نيز سر بر فرمان او ببيند چنين كسى اعمالش توأم با خلوص است؛ زيرا جز خدا مبدأ تأثيرى نمى‌بيند كه براى او كار كند.

اين حقيقت در روايات اسلامى در عبارات كوتاه و پر معنايى منعكس است: امام علىّ بن ابيطالب عليه السلام در حديثى مى‌فرمايد:

«الْاخْلاصُ ثَمَرَةُ الْيَقينِ؛

اخلاص ميوه درخت يقين است.» [1]

و از آنجا كه عبادت به مقتضاى‌

وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأتِيَكَ الْيَقينُ‌

يكى از اسباب يقين مى‌باشد، در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است كه‌

«الْاخْلاصُ ثَمَرَةُ الِعبادَةِ؛

اخلاص ميوه درخت عبادت است.» [2]

و نيز از آنجا كه علم و معرفت يكى از سر چشمه‌هاى يقين است، و يقين چنان كه گفتيم سرچشمه اخلاص است، در حديثى از همان حضرت آمده است كه فرمود:

«ثَمَرَةُ الْعِلْمِ اخْلاصُ الْعَمَلِ؛

ميوه علم، اخلاص عمل است.» [3]

و بالاخره در گفتار جامعى از مولى على عليه السلام به سرچشمه‌هاى اخلاص چنين اشاره شده است:

«اوَّلُ الدِّيْنِ مَعْرفَتُهُ، وَ كَمالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْديقُ بِهِ، وَ كَمالُ التَّصْديقِ بِهِ تَوحِيدُهُ، وَ كَمالَ تَوْحِيِدهِ الْاخْلاصُ لَهُ؛

سرآغاز دين معرفت خداست، و كمال معرفتش تصديق ذات اوست، و كمال تصديق ذاتش، توحيد و شهادت بر يگانگى او مى‌باشد؛ و كمال توحيد او اخلاص است.» [4]

موانع اخلاص‌

بزرگان علم اخلاق در اين زمينه اشارات روشن و دقيقى دارند، بعضى معتقدند اخلاص موانع و آفات آشكار و نهان دارد؛ بعضى بسيار قوى و خطرناك و بعضى‌

[1]. غرر الحكم جلد 1، صفحه 30 (شماره 903)

[2]. غرر الحكم، جلد 1، صفحه 17 (شماره 444)

[3]. غرر الحكم، جلد 1، صفحه 361 (شماره 55)

[4]. نهج البلاغه، خطبه 1