مى‌كردند، دروغگويانى هم وجود داشت. در مورد اهل بيت عليهم السلام نيز با تأسّف بايد گفت كه همين ستم روا داشته شده است، چنان كه امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد:

إنا أهل بيت صادقون لا نخلو عن كذّاب يكذب علينا فيسقط صدقنا بكذبه.[1]

ما خاندانى راست گفتاريم. از دروغگويى كه بر ما دروغ مى‌بندند و راستى ما را با دروغش ساقط مى‌كند، هرگز در امان نيستيم.

حال بايد گفت و با توجّه به وجود دروغگويان در بين راويان احاديث، هر كس بخواهد درستى صدور احاديث را از معصومان عليهم السلام تشخيص دهد و راويان مورد اعتماد را از دروغگويان باز شناسد، ناگزير از آشنايى با علم رجال است.

از سوى ديگر، بخش وسيعى از احكام شرعى و معارف الهى مبتنى بر احاديث خاندان عصمت و طهارت است و مجتهد، براى استنباط احكام، ناچار از توجّه به سند احاديث و احوال راويان است. به همين دليل، علماى شيعه از صدر اسلام تاكنون، در تأليف كتاب‌هايى در خصوص اين علم، اهتمام ورزيده‌اند و اسامى راويان را به همراه برخى اوصاف ضرورى آنان در كتاب‌هاى خود ياد كرده‌اند.

بخشى از اين تلاش‌ها در قرن دوازدهم و سيزدهم و به طور عمده به صورت شرح و حاشيه نويسى بر كتب مربوط، انجام گرفته است. شايان ذكر است كه در فاصله اواخر قرن دهم تا اواخر قرن دوازدهم، پنج كتاب رجالى مهم تأليف گرديد كه عبارت‌اند از: مجمع الرجال عناية اللَّه قهپايى (م بعد از 1016)، جامع الرواة اردبيلى (م 1111 ق)، نقد الرجال تفرشى (م بعد از 1015 ق)، منهج المقال استرآبادى (م 1028 ق) و منتهى المقال ابوعلى (م 1216).

به اعتقاد صاحب نظران، مؤلفان اين كتاب‌ها در جمع قرائن براى اثبات وثاقت راوى يا ضعف او كوشش بسيار نموده و به حدسيات و تقريبات نيز اعتماد كرده‌اند.[2]

[1]. رجال الكشى، ش 174.

[2]. كليات فى علم الرجال، ص 112- 113.