سعادت و رشد و تعالى، كاملًا بر هوس‌ها و خواسته‌هاى نفسانى خويش، نظارت دارد و در يك كلام، هوشيارانه، نفس خويش را مديريت و رهبرى مى‌كند تا در مسير رسيدن به سعادت، خود را از فرو افتادن در درّه‌هاى تاريكِ خواسته‌هاى «نامعقول» و «فُرودست» و «غير انسانى» حفظ نمايد.

نفس انسان، خاستگاه هوس‌ها

اگر انسان بخواهد هوس‌هاى خويش را كنترل كند و از طريق مبارزه با خواست‌هاى نامعقول خويش، راه كمال و تعالى را براى خود هموار سازد، در ابتدا بايد خاستگاه و منشأ اين خواست‌ها را (كه همان نفس آدمى است) بشناسد و با ويژگى‌هاى آن آشنا شود.

يكى از ويژگى‌هاى مهمّ نفس، اين است كه اگر گرسنه شود، شِكوه و گلايه مى‌كند و پيوسته مى‌نالد و اگر سير گردد، طغيان مى‌كند. اگر انسان، به هرچه نفسش خواستار آن بود، تن داد، نفس را به مانند اسب سركش، در درون خود خواهد داشت و ديگر نمى‌تواند آن را كنترل كند و از آن، سوارى بگيرد. پس اگر شخص مى‌خواهد هوس‌هاى خويش را كنترل كند، بايد اين اسب را رام كند و او را تا اندازه‌اى گرسنه نگه دارد و به همه خواسته‌هايش پاسخ ندهد تا بتواند در مواقع لزوم، از آن، در راه رشد و تعالى و عبادت و اطاعت، بهره ببرد و همواره آن را مغلوب عقل و قانون (يا دين و انضباط اجتماعى) بنمايد.

آرى! همين نفْس است كه راه را براى شيطانْ باز مى‌كند و انسان را دنباله‌رو او مى‌گرداند و تا زمانى كه انسان، غافل و بى‌توجّه باشد، او را تا مرز سقوط و هلاكت پيش مى‌برد.

در حديثى از رسول خدا مى‌خوانيم: