برخى از نكات مورد اشاره ابن شهرآشوب، به قرون دوم و سوم باز مى‌گردد. فى المثل، عبارت‌هاى آخر وى به كتاب‌ النكت‌ نظّام و الفتيا ى جاحظ (م 255 ق) اشاره دارد. ابن حمزه در علّت تأليف كتاب‌ الثاقب فى المناقب‌[1] مى‌نويسد:

و إنّ أصحابنا- رضى اللَّه عنهم- قد صنّفوا فى هذا المعنى كتباً و صحفاً ضخمة و أنا ألتقط منها ما هو أورع إلى السمع و أرفع فى القلب و أملأ للصدور.[2]

با اين توضيح، نگاهى گذرا به آثار تدوين شده اماميه در اين دوره و اهمّيت هر كدام، خواهيم داشت.

ابن شهرآشوب‌

يكى از محدّثان مشهور قرن ششم، محمّد بن على بن شهرآشوب (489- 588 ق) است. قديمى‌ترين آگاهى ما در مورد وى، گزارش‌هايى است كه شاگرد وى، ابن ابى طى، در كتاب‌ طبقات الإماميّة (الحاوى) آورده است.[3] ديگر اخبار ذكرشده در مآخذ، رونويسى از گفته‌هاى ابن ابى طى است. در پى اين نكات مهم، شرح حال ابن شهرآشوب را به روايت شاگردش ابن ابى طى، مرور مى‌كنيم:

قال ابن أبى طىّ فى تاريخه: نشأ فى العلم و الدراسة و حفظ القرآن، و له ثمان سنين و اشتغل بالحديث و لقى الرجال، ثمّ تفقّه و بلغ النهاية فى فقه أهل البيت، و نبغ فى علم الاصول حتّى صار رحلة. ثمّ تقدّم فى علم القرآن، القراءات و الغريب و التفسير و النحو و ركب المنبر الوعظ. و نفقت سوقه عند الخاصّة و العامّة، و كان مقبول الصورة، مستعذب الألفاظ، مليح الغوص على المعانى.

[1]. درباره اين كتاب، ر. ك: ص 479.

[2]. الثاقب فى المناقب، ص 36.

[3]. اصل اين كتاب، در حال حاضر يافت نشده است و تنها منقولاتى از اين اثر در آثار مؤلّفان بعدى، بخصوص‌ابن حجر عسقلانى و اثر مشهورش لسان الميزان، موجود است. اين منقولات را حجّة الإسلام رسول جعفريان گردآورى كرده و جداگانه به چاپ رسانده است. نيز برخى اطلاعاتى كه ابن شهرآشوب در معالم العلماء آورده، براى اطلاع از شيوخ رجالى وى مفيد است. همچنين، ر. ك: معجم أعلام الشيعة، ج 1، ص 116.