كتاب ابن اثير، سه قسمت اصلى دارد: واژه‌هاى‌ الغريبين‌ هروى، واژه‌هاى‌ المجموع المغيث‌ مدينى، و يافته‌هاى خود او. ابن اثير، اين سه بخش را به همان ترتيب مشهور الفبايى (بر اساس مادّه) سامان داد[1] و پس از ذكر مادّه كلمه ناآشنا، عبارتى از حديث را كه مشتمل بر آن واژه غريب‌ [و نيازمند شرح‌] است، آورد. او در تفسير واژه‌هاى غريب، راه اختصار مى‌پيمود و همين روش نيكو، همراه با فراگير بودن كتاب- كه حتّى واژه‌هاى غريب احاديث صحابيان و تابعيان را نيز در بر داشت-، موجب شد كه ابن اثير كتابش را النهاية بنامد.[2]

ادبيات فضائل‌نگارى اهل بيت عليهم السلام در ميان اهل سنّت‌[3]

يكى از ويژگى‌هاى جريان تدوين حديث در قرن ششم و هفتم، تداوم نگارش آثارى در فضايل اهل بيت است. در اين جا به دو نمونه از آثار مهم تأليف شده در اين حوزه اشاره مى‌شود.

لازم به ذكر است كه آثار تأليف شده در ميان زيديه درباره فضايل اهل بيت، در اين قرن فراوان است؛ امّا اندكى از اين آثار به چاپ رسيده است. نمونه اوّل، كتاب‌ محاسن الأزهار فى فضائل إمام الأبرار حميد بن احمد مُحلّى است.

حميد بن احمد محلّى، فقيه و عالم نامدار زيدى (متولّد 582 ق) نزد بزرگان زيديه چون: المنصور باللَّه عبد اللَّه بن حمزه (م 614 ق)، محمّد بن احمد بن الوليد قرشى، احمد بن حسن رصاص، على بن احمد اكوع، عمران بن حسن، عمرو بن جميل نهدى، تاج‌الدين زين بن احمد يا احمد بن احمد بيهقى (عالم زيدى مهاجر از ايران به‌

[1]. ابن اثير، ابتكارى ديگر به روش الفبايى افزود. وى واژه‌هايى را كه حرف اوّل آنها جزء مادّه اصلى كلمه‌نيست، براى دسترس آسان، به همان شكل ذكر نموده و بعد از ذكر هركلمه بدين گونه، به زايد بودن آن حرف، تصريح كرده است.

[2].« سير تدوين غريب الحديث»، عبد الهادى مسعودى، علوم حديث، ش 13، ص 100. ايشان متذكّر شده است كه رواج اين كتاب ابن اثير، حتّى موجب شد تا تأليف ديگر وى در اين باب با عنوان منال الطالب فى شرح طوال الغرائب، مورد كم‌توجّهى قرار گيرد.

[3]. براى دستيابى به گزارشى كامل از آثار اهل سنّت درباره اهل بيت، ر. ك: أهل البيت فى المكتبة العربيّة.