قاضى جعفر و نقش وى در انتقال ميراث زيديه به يمن‌[1]

آثار عالمان برجسته زيديه (چون: حاكم جُشَمى، المؤيّد باللَّه، و المرشد باللَّه) و ديگر كتب حديثى- رجالى زيديه، به وسيله عالمان زيديه بخصوص حسن بن زيد بيهقى، به يمن انتقال يافت. در اين ميان، شخصيت كليدى زيديه، قاضى جعفر بن احمد بن عبد السلام مسورى است. وى علاوه بر تأليف كتب كلامى متعدّد، نقشى مهم در انتقال ميراث زيديه ايران به يمن داشته است.

آثار حديثى قاضى جعفر به دو صورت است: اثر تأليفى (مانند أربعين حديث علويّة كه شرح چهل حديث از مسند الإمام زيد است)[2] و اثر غير تأليفى (همانند تيسير المطالب‌ و أمالى قاضى عبد الجبّار المعتزلى‌، كه در حقيقت، ترتيب آثار ديگران است).

نخست، اطلاعات مربوط به شرح حال قاضى جعفر و اساتيد وى را مرور مى‌نماييم و بعد از آن درباره‌ تيسير المطالب‌ و اهمّيت آن به مطالبى اشاره خواهيم كرد، گرچه اين كتاب با وجود اهمّيتى كه دارد، چندان مورد توجّه قرار نگرفته است.

شرح حال قاضى جعفر را فقيه زيدى، صارم الدين، در كتاب‌ طبقات الزيديّة ى خود آورده است. اين گزارش، تقريباً شرح حال كاملى از اين عالم برجسته زيديه را در بر دارد. فزون‌تر، آن كه در اين شرح حال به متون متداول حديثى، كلامى و فقهىِ زيديه نيز اشاره شده است كه مى‌تواند سير نگارش آثار زيديه را در قرون گذشته نشان دهد.

شمس الدين جعفر بن احمد مسورى، مشهور به قاضى جعفر، از عالمان نامدار زيدى است كه در ابتدا بر مذهب اسماعيليه بوده است. وى در تاريخ نامشخصى به‌

[1]. براى دستيابى به گزارشى از محدّثان زيديه و تاريخ حديث زيديه، ر. ك: التحف شرح الزلف و لوامع الأنوار فى جوامع العلوم و الآثار و تراجم اولى العلم والأنضار. نيز جهت اطلاع از اهمّيت متون زيديه براى تاريخ حديث اماميه، ر. ك:« زيديّه و منابع مكتوب اماميّه»، حسن انصارى قمى، علوم حديث، ش 20، تابستان 1380، ص 149- 161؛« معرّفى جلاء الأبصار فى متون الأخبار( متنى حديثى از ميراث معتزله)»، محمّد كاظم رحمتى، علوم حديث، ش 21.

[2]. اين كتاب با عنوان الأربعون العلويّة و شرحها و با تحقيق عبد الفتّاح الكبسى( امّان، 1423 ق) به چاپ‌رسيده است.