تدوين حديث زيديه‌

نخستين نشانه‌ها از تدوين حديث، در ميان زيديان كوفه قابل مشاهده است. جامعه زيديه كوفه در قرن دوم، به دو گروه بَتَريّه و جاروديّه تقسيم مى‌شده است. گروه بتريّه با همان اصول اهل سنّت، به حديث، نگاه مى‌كرده و مراجعه به اقوال روايت‌شده از پيامبر به نقل از صحابه را امرى قابل قبول مى‌دانسته است. در مقابل، گروه جاروديه، تنها به احاديث منقول از اهل بيت- البته به معناى متوسّعى كه از اين مفهوم داشته‌اند- معتقد بوده‌اند. در نهايت نيز همين جريان در ميان زيديه تداوم يافت. قديمى‌ترين اثر موجود ميان زيديه، مجموع الفقه‌ منسوب به زيد بن على (م 122 ق) است.

در قرن سوم، چند گرايش در ميان زيديه كوفه وجود داشته است:

نخستين مكتب فقهى زيديه قرن سوم، مبتنى بر آراى احمد بن عيسى بن زيد (م 247 ق) است. آراى وى را شاگردش محمّد بن منصور مرادى (م 294 ق) گردآورى كرده است.

مكتب دوم، متأثر از آراى قاسم بن ابراهيم رسى بوده كه بيشتر به مشرب فقهى مدينه نزديك بوده است.

تلفيق آراى اين مكاتب، به دست مؤلّفى زيدى به نام ابوعبد اللَّه علوى (م 445 ق) در كتاب‌ الجامع الكافى‌ صورت پذيرفته است. اين آثار در ميان زيديه ايران نيز رواج داشته است. هرچند عالمان زيدى ايرانى چون: المؤيّد باللَّه احمد بن حسين هارونى (م 411 ق)، ابوطالب يحيى بن حسين هارونى (م 424 ق)، الموفّق باللَّه حسين بن اسماعيل شجرى (م 420 ق)، فرزندش يحيى بن حسين شجرى مشهور به المرشد باللَّه، و حاكم جُشَمى محسن بن كرامه (م 494 ق) و ديگران، آثار مهمى را در حديث زيديه تدوين كرده‌اند، امّا اين آثار به كوشش قاضى جعفر به يمن رسيد. برخى از اين آثار، امروز تنها در يمن موجود است و نسخه‌اى از آنها در ايران يافت نمى‌شود.[1]

[1]. براى دستيابى به گزارشى توصيفى از متون مهمّ حديثى زيديه، ر. ك:« كتاب‌هاى حديثى منتشر شده از زيديه»، سيّدعلى موسوى‌نژاد، علوم حديث، ش 25، پاييز 1381، ص 156- 186.