درخواست مى‌كرده‌اند[1] كه از آنِ ابن عقيل عمّانى (م 329 ق) بود و وى گرايش اجتهادى و عقلى داشت. به هر حال، حوزه حديثى خراسان را نمى‌توان حوزه مستقلّى در كنار حوزه حديثى قم و بغداد شمرد.

قم‌

قم كه گويا نامش معرّب واژه فارسى «كومه» است،[2] به گمان برخى از نويسندگان مسلمان، پس از ورود اسلام به ايران، شهر شده است.[3] نخستين ساكنان مسلمان (عربِ) آن، فرزندان سعد بن مالك بن عامر اشعرى به نام‌هاى عبد اللَّه، احوص، عبد الرحمان، اسحاق و نعيم بودند. آنان در زمان حكومت حجّاج بن يوسف، در سال 83 ق، به ناحيه قم آمدند. به قولى، نام قم در اصل، «كُمَندان» بود؛ برخى از حروف آن را تغيير دادند، «قم» شد.[4] عبد اللَّه بن سعد كه كوفى بود، مذهب تشيّع را به قم آورد.[5] در برخى از منابع رجالى شيعه، به اصحاب اماميه نسبت داده شده كه آنان ابراهيم بن هاشم را نخستين كسى دانسته‌اند كه حديث كوفه را به قم آورد.[6] به هر حال، قم در سده چهارم، مهم‌ترين مركز حديث شيعه گشته بود. در گزارشى كه در سده چهارم فراهم آمده، از 206 نفر از محدّثان قم، نام برده شده است.[7] افزون بر اين گزارش، نام‌هاى موجود در كتاب‌هاى رجالى و فهرست‌نگارى نيز مى‌توانند گوياى شكوفايى و طراوت فعّاليت حديثى در قم باشند. اوصاف «قمى» و «قمىِ رازى» يا «قمىِ بغدادى» و مانند اينها، فراوان در اين كتاب‌ها ديده مى‌شود.

[1]. رجال النجاشى، ص 35- 36.

[2]. تاريخ قم، ص 5.

[3]. معجم البلدان، ج 4، ص 397. گفتنى است كه آراى مخالف نيز در اين باره، فراوان است( ر. ك: تاريخ مذهبى‌قم، ص 14- 49).

[4]. معجم البلدان، ج 4، ص 397.

[5]. همان، ص 398.

[6]. رجال النجاشى، ص 16.

[7]. تاريخ قم، ص 18.