امام دوازدهم و مسائل مربوط به آن است. به قرينه عبارت شيخ طوسى در بيان شبهه طولانى شدن عمر حضرت مهدى عليه السلام- كه: «تا اين وقت، امام قائم 191 سال دارد»[1]-، معلوم مى‌شود كه وى اين كتاب را در سال 447 ق، تأليف كرده است. نسخه چاپى كتاب شامل مقدّمه محقّق، مقدّمه مؤلّف و اصل كتاب است.

بر اساس گفته‌هاى مؤلّف در مقدّمه اين كتاب در پىِ تقاضاى «شيخ جليل» كه ناشناخته است، فراهم آمده است. وى متذكّر شده كه اين كتاب را در بيان سبب غيبت، علّت طولانى شدن غيبت در حال نياز مبرم و شديد به حضور امام، راه چاره و ساير شبهه‌هاى مخالفان- كه گاه با ريشخند همراه است- تأليف كرده است.[2] اصل كتاب پس از مقدّمه‌اى مفصّل، در هشت فصل طبقه‌بندى شده است. از مقدّمه مؤلّف و ديگر مباحث كتاب، پيداست كه شيخ طوسى در اين كتاب، به سؤالات و شبهه‌هايى پاسخ داده كه در موضوع غيبت امام زمان عليه السلام، ميان موافقان و مخالفان مطرح بوده است. البته اين سؤالات و شبهه‌ها در آن زمان، تازه و مستحدث نبودند؛ اگرچه به دليل طولانى شدن غيبت، جدّى‌تر از گذشته شده بودند. مؤلّف در بخش اوّل كتاب، گفتارى مفصّل با عنوان «كلامٌ فى غيبة صاحب الزمان» آورده و به امامت حضرت مهدى عليه السلام و اثبات آن با توجّه به مسئله غيبت پرداخته و گاه به مناسبت، از ولادت، سبب غيبت و موانع حضور او نيز سخن گفته است. در اين قسمت، ديدگاه‌هاى فرق و مذاهب مختلفى را-: چون كيسانيه، محمّديه، فَطَحيه، ناووسيه و واقفه- نقد كرده است. تكيه بحث وى در نقد مذاهب كلامى، بر ديدگاه واقفه است. از جمله اين مباحث است: نقد ديدگاه واقفه در معرّفى امام موسى كاظم عليه السلام به عنوان مهدى و اعتقاد به زنده بودن او، كسانى كه اين ديدگاه را براى نخستين بار مطرح كردند، انگيزه و سبب اصلى طرح اين مطلب. و شيخ طوسى در اين قسمت، به طور عام، بر دلائل عقلى و تاريخى تكيه‌

[1]. الغيبة، ص 112.

[2]. همان، ص 1.