وى، به واقع نزديك‌تر مى‌نمايد. به هر حال، تنها اثر موجود و چاپى او، كتاب‌ الضعفاء است.

11. شيخ مفيد (336- 413 ق)

محمّد بن محمّد بن نعمان بن عبد السلام، مكنا به ابو عبد اللَّه و معروف به شيخ مفيد و ابن معلّم؛ محدّث، متكلّم، فقيه و اصولى. شيخ مفيد در بغداد، زاده شد و در همان جا در گذشت.[1] وى بلندْ آوازه‌ترين فقيه و متكلّم امامى در سده‌هاى چهارم و پنجم بود.[2] آوازه او، بر چند ويژگى استوار بود: عمق علمى و قدرت استدلالى و اقناعى وى؛ هم در تبيين دستگاه فقهى و كلامى اماميه و هم در نقد مذاهب و آراى مخالفان و همچنين، بر بصيرت و آگاهى‌اش در نقد اخبار، و وارستگى اخلاقى او. اين نامورى، موجب شد كه نه تنها موافقان، كه مخالفان نيز آشكارا و با اشاره، زبان به ستايش او بگشايند.[3] شيخ مفيد با سرمايه استعداد و هوش سرشار و پشتكار و همّت والايى كه داشت، دستگاه كلامى و فقهى اماميه را بر دو پايه استوار نقل و عقل، سامان داد. به قرينه اسامى مشايخ مفيد، نشان مى‌دهد كه وى از محدّثان مناطق بسيارى بهره برده است، مانند: قم، رى، كوفه، قزوين، بلخ، مراغه، همدان، طبرستان، حلب و بغداد.

برخى از اين مشايخ، اهل سنّت بوده‌اند.[4] احمد بن وليد قمى، شيخ صدوق، ابو غالب زرارى، جعفر بن قولويه قمى و حسن بن حمزه علوى، معروف به مرعش، مهم‌ترين مشايخ حديث شيخ مفيد بودند. سيّد رضى، سيّد مرتضى، شيخ طوسى، ابو الفتح كراجكى و نجاشى نيز از او حديث شنيدند.[5]

[1]. الفهرست، طوسى، ص 238؛ رجال النجاشى، ص 402.

[2]. رجال النجاشى، همان جا؛ الفهرست، طوسى، همان جا.

[3]. رجال النجاشى، همان جا؛ الفهرست، طوسى، همان جا؛ خلاصة الأقوال، ص 248؛ تاريخ بغداد، ج 3، ص 449؛ ميزان الاعتدال، ج 4، ص 26، ص 30؛ سير أعلام النبلاء، ج 17، ص 344؛ لسان الميزان، ج 5، ص 368.

[4]. الأمالى، مفيد، ص 12- 14، مقدّمه محقّق.

[5]. رجال النجاشى، همان جا؛ الفهرست، طوسى، همان جا؛ الأمالى، مفيد، همان جا؛ تهذيب الأحكام، ص 15- 16، مقدّمه محقّق.