ض. فلسفه علوم حديث‌

از كارهاى ديگرى كه در حوزه علوم حديثْ جداً جاى آن خالى است، پژوهش در فلسفه علوم حديث است؛ به اين بيان كه نگاهى بيرونى به علوم حديث و تقسيمات آن داشته باشيم و حد و مرزهايش را در فضاى بالاترى مشخص كنيم؛ مثلًا جايگاه درايه، فقه الحديث، سند، سازماندهى رشته‌هاى حديثى و... را با كمك فلسفه علوم حديث مى‌توان تعيين كرد.

بررسى علوم حديث در گذشته، حال و آينده و اين كه تقسيمات علوم حديث از چه زمانى آغاز شده است، تطوّرات آنچه بوده است و در آينده علوم حديث را چگونه بايد تقسيم بندى كرد، از مباحثى است كه مى‌توان در اين بخش به آن پرداخت.

با نگاه به گذشته مشاهده مى‌شود كه دانش‌هاى حديثى پيشين با اين عنوان‌ها آغاز شده است: علم رجال حديث، علم جرح و تعديل، علم مختلَف الحديث و علم غريب الحديث. پس از گسترش اين مباحث، وقتى كه به دوره دوم مى‌رسيم، مى‌بينيم كه در ميان اهل سنّت، اين حركتْ نضج مى‌گيرد و گسترده مى‌شود؛ اما در شيعه خلأى كامل در اين دوره احساس مى‌شود. دوره سوم كه از قرن دهم در شيعه آغاز مى‌شود علوم حديث تعريف شده و مقدارى حد و مرز مى‌يابد. الان نيز وضعيت علوم حديث به مرحله‌اى رسيده كه بايد به صورتى جدّى گذشته را نگاه كنيم و به تعريف و تقسيم‌بندى جديدى از «علوم حديث» برسيم.

به همين منظور، طى مقاله‌اى كه در شماره شانزدهم فصل نامه «علوم حديث» نوشته‌ام، چنين پيشنهاد شده است كه دانش‌هاى حديثى را بايد در اين چند رشته مطرح كنيم: تاريخ حديث، فلسفه علوم حديث، دانش‌هاى نظرى حديث، دانش‌هاى تطبيقى حديث و دانش‌هاى مُعين. در رشته تاريخ حديث، از تطوّرات بحث مى‌شود. در رشته فلسفه علوم حديث، رابطه قرآن و حديث، رابطه حديث و