سازى آنها ترسيم گردد.

عالمان بايد با انجام تحقيق، نشانه‌هاى جعلى بودن حديث را بيان كرده، احاديث مجعول را معرفى كنند. معناى اين كه حديثى جعلى است، اين نيست كه مثلًا آن حديث را از «اصول كافى» كنار بگذاريم؛ بلكه «اصول كافى» را بايد حفظ كرد؛ هر چند داراى احاديث جعلى باشد. ما حق نداريم در ميراث گذشته خودمان دست ببريم؛ ولى بايد در آن، اجتهاد، تدبير و تعقل كرد و نتيجه آن را در مجموعه‌اى مستقل، عرضه كرد. اين كار، راه را براى عالمِ ديگرى كه آگاه‌تر است هموار مى‌سازد تا او نيز با اجتهاد و تدبر خويش بگويد ميراث اوّلى درست بوده و اين، اشتباه كرده است. بديهى است اين كار مى‌بايد پيوسته اجرا گردد، تا جامعه دينى احساس كند ادبيات دينى‌اش در حال اجتهاد و پويايى است.

ص. مَناهج حديثى سلف‌

يكى ديگر از خلأهاى حوزه حديث كه پرداختن به آن ضرورى مى‌نمايد، بررسى مَنهج (مكتب) هاى حديثى عالمان پيشين است؛ مثلًا تفاوت كارهاى حديثى مرحوم كلينى با شيخ طوسى از جهت روش تحقيق، بررسى شود يا منهج‌هاى حديثى مرحوم مجلسى، فيض و شيخ حُرّ عاملى در زمان صفويه بررسى شود و تفاوت‌هاى آنها بيان گردد. نتيجه‌اى كه انجام دادن كامل اين كار به دنبال خواهد داشت، اين است كه اگر كسى بخواهد به كتابى حديثى مراجعه كند، مى‌داند اين كتاب در چه چارچوبى حركت‌مى‌كند و معيارش براى‌نقد حديث، بررسى‌سند و گردآورى حديث، چيست.

شناخت روش‌هاى حديثى مراكز و پايگاه‌هاى حديثى (مثل رى و قم) و بيان تفاوت مكاتب دوره صفويه با قبلش (قرن پنجم حديث شيعه يا قرن هفتم) و تمايز مناهج حديثى قرن به قرن يا سده‌هايى كه به هم پيوسته‌اند، نيز در ادامه همين مبحث قرار دارد.