تاريخچه گردآورى اشعار

ترديد نيست كه اين اشعار را- بر فرض درستى انتساب- امام على عليه السلام گرد نياورده است؛ بلكه ارادتمندان حضرت در دوره‌هاى بعد به چنين كارى دست زده‌اند؛ گرچه در بسيارى از ديوان‌هاى موجود، نام گردآورنده به چشم نمى‌خورد و چنان مى‌نمايد كه گردآمده امام عليه السلام است. بنا به شواهد، گردآورندگان اشعار، به اين شرح‌اند:

1. نخستين گردآورى را عبد العزيز جلودى (م 322 ق) انجام داده است. نجاشى در اين باره مى‌گويد:

له كتب قد ذكرها الناس، منها كتاب: مسند أميرالمؤمنين عليه السلام، كتاب خطبه عليه السلام، كتاب شعره عليه السلام، كتاب قضاء على عليه السلام، كتاب رسائل على عليه السلام، كتاب مواعظه عليه السلام، كتاب‌الدعاء عنه عليه السلام.[1]

صاحب الذريعة كتاب جلودى را كهن‌ترين ديوان منسوب به على عليه السلام ناميده است.[2]

از اين ديوان، اثرى در دست نيست.

2. دومين گردآورى، از ابوالحسن على بن احمد بن محمد فنجگردى نيشابورى (م 512 يا 513 ق) است. ديوان او تاج‌الأشعار يا سلوةالشيعة نام دارد. دراين ديوان، به گفته كَيدُرى، دويست بيت گرد آمده است. اين ديوان، نخستين مأخذ كيدرى در تدوين أنوارالعقول بود[3]

و گرچه تاكنون به چاپ نرسيده،[4]

نسخه‌هاى خطّى متعدّدى از آن، موجود است كه در بخش نسخه‌شناسى ياد مى‌شوند.

3. ديوان أميرالمؤمنين كه به وسيله يكى از اعلام، تدوين شده و به نوشته صاحب أنوار العقول، از مجموعه فنجگردى بزرگ‌تر بوده است. او بخشى از شعرها را از كتاب‌

[1]. نجاشى، ابوالعباس احمدبن على، رجال النجاشى، ص 167.

[2]. تهرانى، آقابزرگ، الذريعةالى تصانيف‌الشيعة، ج 1/ 9، ص 101.

[3]. همان، ج 2، ص 432 و ج 3، ص 205؛ كيدرى بيهقى، قطب‌الدين، أنوارالعقول من أشعار وصى‌الرسول، ص 92.

[4]. اين كتاب در ميراث حديث شيعه، دفتر هفتم، در دست چاپ است.