شهوته عقله فهو شرّ من البهائم».[1]

عبداللَّه بن سنان گويد كه از امام صادق عليه السلام پرسيديم: آيا آدميانْ برترند يا فرشتگان فرمود: اميرالمؤمنين گفته است: «خدا فرشتگان را از عقلِ بدون شهوت آفريد و چهارپايان را از شهوت بدون عقل؛ امّا در آدمى، هر دو را تركيب كرد. آن كه عقلش بر شهوتش چيره شود، از فرشتگان برتر است و آن كه شهوتش بر عقل چيره گردد، از چهارپايانْ پست‌تر است».

سند اين روايت، صحيح و دلالت آن، واضح و روشن است. اين روايت، نحوه آفرينش آدميان را بيان نموده و تفاوتى ميان زن و مرد نگذاشته است.

ب. برخى روايات، انسان را تركيبى از عقل و صورتْ معرّفى مى‌كند و عقل را به منزله روح در كالبد انسان مى‌داند؛ مانند:

وقال على عليه السلام: الإنسان عقل وصورةٌ؛ فمن أخطاه العقل ولزمته الصورة لم يكن كاملًا وكان بمنزلة من لاروح فيه.[2]

آدمى، عقل و صورت است. آن كه عقل را رها كرده و به صورت چسبيده است، كامل نيست و به سان موجودى است كه روح ندارد.

ج. دسته‌اى ديگر از احاديث، ملاك انسانيّت را عقل مى‌شناسد؛ مانند:

عن على عليه السلام: الإنسان بعقله.[3]

انسانيّت انسان، به عقل اوست.

د. دسته‌اى ديگر از احاديث، بر عقل اكتسابى دلالت دارد كه رشد و نقص آن، به خصلت‌ها و رفتار آدمى بسته است. در اين جا، چند حديث ازاين باب را مثال مى‌آوريم:

قال النبى صلى الله عليه و آله: أطعموا نساءكم الحوامل اللبان؛ فإنّه يزيد في عقل الصبى.[4]

به زنان باردار، شير بخورانيد؛ زيرا عقل بچه را افزايش مى‌دهد.

[1]. وسائل الشيعة، ج 15، ص 209( ح 20298).

[2]. بحارالأنوار، ج 75، ص 7، ح 59.

[3]. الحياة، ج 1، ص 45، ح 6؛ غررالحكم، ص 14.

[4]. بحارالأنوار، ج 63، ص 444، ح 8؛ مكارم الأخلاق، ص 222.