6. شناخت موارد نقل به معنا؛

7. آشنايى با تعارض احاديث و چگونگى حل آن؛

8. شناخت روايات تقيّه‌اى؛

9. شناخت ناسخ و منسوخ در احاديث؛

10. آگاهى از مضامين مختلف احاديث، چون: معارف، اخلاق، آداب و... و ضوابط هر يك.

برخى از اين عناوين، مانند «اجتهاد در فهم نصوص» و «شناخت تاريخ صدور روايات» را در مقاله‌هاى مستقلّى در همين مجموعه بررسى كرده‌ايم. در اين نوشتار، به اختصار، به موانع فهم حديثْ مى‌پردازيم.

***

چنان كه پيشتر ياد شد، موانع فهم مى‌توانند خنثاگر همه شرايط و زمينه‌ها باشند؛ و گرچه نتيجه وجود آنها محروميت از معرفت صحيح است، اما اين، همه خسارت نيست! چرا كه: آن كه شرايط را فراهم نساخت و نفهميد، سرمايه‌اش از كف نرفته و عنوان علم و عالم را در معرض اتهام قرار نداده است؛ بر خلاف آن كه زمينه‌ها را آماده كرد و شرايط را مهيا ساخت، ولى به خاطر وجود موانع، آن همه را هدر داد. از اين رو، شناخت موانع و پيراستن آنها، كم اهميت‌تر از شناخت شرايط و به كارگيرى زمينه‌ها نيست.

اينك، به اجمال، برخى موانع را مرور مى‌كنيم:

1. متأثر بودن از فرهنگ‌هاى غير دينى‌

يكى از آفت‌هاى بزرگ در فهم نصوص دينى، متأثر بودن از فرهنگ‌هاى غير دينى است. هر جامعه‌اى با آداب و رسومى خو گرفته كه هميشه ضد دينى نيستند؛ ولى نمى‌توان آنها را، بويژه در وادى رخصت‌هاى دينى، «دين» قلمداد كرد.

خداوند دوست مى‌دارد كه از رخصت‌هاى دينى استفاده شود، به همان گونه كه‌