2. ابزار و وسائل‌

گاهى در لابه لاى نصوص، به واژه‌اى بر مى‌خوريم كه نام ابزارى است كه در عصرهاى كهن، وسيله اجراى پاره‌اى افعال انسان بوده، و حكم شرعى به آن فعل، تعلّق دارد: واژه «سيف» در رواياتِ اجراى قصاص، لفظ «حديد» در احاديث ذبح حيوان حلال گوشت، كلمه «شطرنج» در احاديث تحريم قمار، و ....

گروهى از فقيهان بر اين واژه‌ها تأكيد ورزيده، حكم را داير مدار آن دانسته‌اند. از اين رو، اجراى قصاص را با شمشير لازم دانسته‌اند؛ چنان كه ذبح شرعى را فقط با آهن صحيح مى‌دانند؛ و....

در مقابل، برخى ديگر، از اينها استفاده «مَثَل» مى‌كنند و در اجراى قصاص، وسايل امروزى (مانند تفنگ) را كافى مى‌دانند؛[1]

چنان كه هر وسيله بُرنده را براى ذبح، جايز شمرده‌اند[2]

و... و اين هم عرصه‌اى ديگر از اجتهاد در تفسير نص است.

شهيد مرتضى مطهرى مدّعى است:

اسلام، هرگز به شكل و صورت و ظاهر زندگى نپرداخته است. تعليمات اسلامى، همه متوجّه روح و معنا و راهى است كه بشر را به آن هدف‌ها و معانى مى‌رساند.

اسلام، هدف‌ها و معانى و ارائه طريق رسيدن به آن هدف‌ها و معانى را در قلمرو خود گرفته و بشر را در غير اين امر، آزاد گذاشته است و به اين وسيله از هرگونه تضادّى با توسعه تمدّن و فرهنگ، پرهيز كرده است.

در اسلام، يك وسيله مادّى و يك شكل ظاهرى نمى‌توان يافت كه جنبه تقدّس داشته باشد و مسلمان، وظيفه خود بداند كه آن شكل و ظاهر را حفظ نمايد؛ از اين روى، پرهيز از تضاد با مظاهر توسعه علم و تمدّن، يكى از جهاتى است كه كار انطباق اين دين با مقتضيات زمان را آسان كرده و مانع بزرگ جاويد ماندن را از ميان بر مى‌دارد.[3]

[1]. تحرير الوسيلة، ج 2، ص 361.

[2]. فقه الامام الصّادق عليه السلام، ج 4، ص 353.

[3]. ختم نبوّت، ص 77- 78.