مورد مطالعه قرار دهيد، خواهيد ديد كه قرآن با اصرار اكيد اين نوع كارها را از آن خدا دانسته است و از انتساب آن ها به غير او به شدت جلوگيرى مى كند. اين از يك طرف.

از طرف ديگر مى دانيم كه جهان آفرينش، جهان سازمان يافته و سيستماتيك است و هر فعل در اين جهان رخ مى دهد، بدون اسباب فراوانى كه همگى منتهى به خدا مى گردد انجام نمى پذيرد. و خود قرآن در مواردى به علل همين افعال، كه جز خدا هستند ولى به فرمان او كار مى كنند، تصريح كرده است.

مثلاً قرآن با تأكيد خاصى بيان مى كند كه محيى و مميت خدا است:

(وَهُوَ الّذِى يُحْيى وَيُمِيت وَلَهُ اخْتِلافُ اللَّيل وَالنَّهار...).[1]

«او است كه زنده مى كند و مى ميراند و شب و روز را جانشين يكديگر مى سازد».

ولى همين قرآن در آيات ديگر، فرشتگان را سبب و وسيله اماته معرفى مى كند و مى فرمايد:

(...حَتّى إِذا جاءَ أَحدكُم المَوت تَوَفَّتْهُمْ رُسُلنا...).[2]

«وقتى مرگ يكى فرا رسد فرستادگان ما جان آنان را اخذ مى كنند».

بنابر اين راه جمع اين است كه بگوييم فاعليت و سببيت اين علل طبيعى، اعم از مادى و يا غير مادى; مانند فرشتگان به اذن و دستور و فرمان خدا است و اين يكى از معارف بلند قرآن است كه از مطالعه آيات فراوان درباره افعال خدا استفاده مى شود. حالا اگر انسانى افعال الهى را از او منقطع بداند