است كه بازگشت آن به تدبير جهان است.

هم چنين جهت ندارد كه لفظ «حكم» را كه معناى وسيع و گسترده اى دارد در خصوص قضاوت و داورى و يا تشريع و قانون گذارى محصور كنيم، بلكه «حكم» در اين آيه داراى معناى وسيع است كه يكى از شئون آن قضاوت و داورى است. و مقصود از آن همان سلطه و فرمان به معناى وسيع است. شما مى توانيد اين حقيقت را (حكومت از آن خداست) از آيات ديگر نيز به دست آوريد.[1]

از اين كه مى گوييم حكومت، حقى است مختص خدا، بسان شفاعت كه حقى است مختص خدا چنان كه مى فرمايد:( قُلْ للّهِ الشَّفاعَةُ جَميعاً...)[2]، نبايد چنين استنباط كرد كه خداوند بايد به طور مستقيم اداره امور بندگان و نظام اجتماع را برعهده بگيرد و چون ولايت دارد بايد رئيس و امير هم او باشد، نه اختصاص چنين حقى به خدا ملازم با سرپرستى مستقيم او نيست، بلكه خدا به خاطر داشتن چنين حقى مى تواند امير و رئيسى از جنس بشر براى او معين كند كه از جانب او حكومت كند، زيرا فرمان روايى او به طور مستقيم و به نحو مباشرت بر بشرى كه در محيط مادى زندگى مى كند امكان پذير نيست.

از اين جهت خدا به گروهى دستور داده است كه از طرف او در ميان مردم حكومت كنند، و آنان را در اين كار جانشين خود اتخاذ كرده است آن جا كه «داوود» را با گفته زير مخاطب ساخته و مى فرمايد: