خلاصه هدف اصلى آيه: (وَما كانَ مَعَهُ مِنْ إِله إِذاً لَذَهَبَ كُلُّ إِله بِما خَلَقَ وَلَعلا بَعْضُهُمْ عَلى بَعْض).[1] ابطال تعدد دو خالقى است، هر چند از طريق دو تدبيرى به بيانى كه گذشت.

در حالى كه هدف اصلى آيه: (لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلاّ اللّه لَفَسَدَتا)[2] ابطال انديشه دو تدبيرى است، خواه به صورت دو خالقى يا به صورت يك خالقى.

ازاين جهت نبايد در تفسير آيه ها از اهداف اصلى دو آيه غفلت كرد. آرى، مى توان به وسيله آيه دوم (لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَة) بر بطلان يكى از سه صورت دو خالقى، استدلال كرد. همان طور كه بيان گرديد.

بسيارى از مفسران در تفسير آيه، از تشخيص اهداف اصلى دو آيه غفلت ورزيده اند و بعضى مضمون آيه و شيوه استدلال را به شكلى يادآور شده اند كه ارزش استدلال را پايين آورده اند.

استاد عالى قدر حضرت علامه طباطبايى در تفسير الميزان هر دو فراز را دو برهان مستقل دانسته اند و در اين باره قريب به اين مضمون دارند.

توضيح برهان نخست

هرگاه فرض كنيم كه جهان مخلوق دو خدا است، به حكم دو تا بودن بايد بگوييم كه اين دو خدا از جهاتى با هم اختلاف دارند و گرنه دليل ندارد كه دو تا باشند، ولى هيچ نوع اختلافى با هم نداشته باشند و تباين و اختلاف دو خالق سبب مى شود كه شيوه تدبير هر يك، مخالف ديگرى باشد; مثلاً هرگاه تدبير جهان بالا مربوط به خالق آن و تدبير زمين و حوادث آن مربوط به خالق خودش باشد، قطعاً پيوند اين دو نظام از هم گسسته و هم آهنگى از ميان