نداشته باشد، در صورتى كه ما مشاهده مى كنيم كه سراسر جهان در قلمرو يك نظام است; نظامى يگانه و به هم پيوسته. اين همان است كه خداوند فرموده:( إِذاً لَذَهَبَ كُلُّ إِله بِما خَلَقَ) «هر خدايى، به تدبير آفريده خود مى پرداخت». و در نتيجه نظام از هم مى گسست.

2. در ميان اين آفريدگارها و فرمان رواهاى مختلف يكى از همه برتر و بر ديگران حاكم باشد و به كار آن ها وحدت و هم آهنگى بخشد، در اين صورت همين يكى است كه واقعاً خالق و فرمان رواى كل جهان است. و اين همان است كه در جمله دوم وارد شده است:

(وَلَعلا بَعْضُهُمْ عَلى بَعْض)«برخى بر برخى ديگر پيروز مى شدند».

3.هر كدام از اين خدايان به تنهايى بر سراسر جهان، خواه آن بخشى كه مخلوق اوست و يا مخلوق او نيست، فرمان روايى داشته باشند و در هر مورد هر طورى بخواهند فرمان دهند و عمل كنند. اين شق هر چند در اين آيه وارد نشده است، ولى چون در اين صورت تعدد خالق با تعدد تدبير ملازم خواهد بود، مى توان از آيه اى كه در مورد ابطال خصوص «تعدد تدبير» با قطع نظر از تعدد خالق و يا وحدت آن وارد شده است، بر ابطال اين صورت نيز كمك گرفت و آن آيه عبارت است از آيه:

(لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلاّ اللّهُ لَفَسَدَتا فَسُبْحانَ اللّهِ رَبّ الْعَرْشِ عَمّا يَصِفُونَ).[1]

«اگر در آسمان ها و زمين، خدايانى جز خدا باشند، دستگاه خلقت دچار تباهى مى گشت، پيراسته است خداى صاحب عرش از آن چه كه توصيف مى كنند».