ندارند.

4. تضاد: اجتماع نيروهاى مختلف

هرگاه جسمى با نيروهاى مختلف تركيب يابد و هر كدام اثر ديگرى را خنثى كند، اجتماع اين گونه نيروهاى مختلف را اجتماع نيروهاى متضاد مى گويند.

انسان با يك رشته تمايلات متخالف آفريده شده است و هر نيرويى براى خود خواسته اى دارد. مثلاً اگر انسان حب ذات دارد، عدالتخواه و نوع پرور نيز هست. غلبه يك غريزه بر غريزه ديگر، به اراده انسان بستگى دارد كه او، با كمال آزادى، يكى را بر ديگرى مقدم دارد.

خلاصه آنكه، هرگاه جسمى مجمع نيروها و خواسته ها وكششهاى مختلف باشد، اين نيروهاى مختلف را «اضداد» مى نامند، ولى اجتماع اين نيروها به علت يكى از سه امور زير، از قبيل اجتماع ضدين نيست:

1. يكى از اين دو نيرو«بالفعل» و ديگرى«بالقوه» است، و به عبارت ديگر، يكى به صورت فعالانه مشغول كار است در حاليكه نيروى ديگر جنبه اعدادى و زمينه اى دارد، و اجتماع دو نيروى مختلف كه يكى جنبه فعلى و ديگر جنبه زمينه اى داشته باشد از قبيل اجتماع ممنوع نيست.

2. گاهى موضوع و محل دو نيروى مختلف، يكى است، امّا از نظر زمان متفاوت مى باشند.

3. گاهى، بر خلاف صورت قبل، از نظر زمان اتحاد دارند ولى از نظر موضوع و محل مختلف مى باشند. اينك توضيح:

الف: هرگاه موجودى در يك زمان، مجمع نيروهاى مختلف قرار گرفت