14. چگونه بشر به پديده اى به نام زمان متوجه شده است؟

شكى نيست كه بشر به پديده اى به نام «زمان»، كه خود امتداد و كشش خاصى دارد، از نخستين روزهاى زندگى خود توجه داشته است و هرگز نمى توان براى توجه او به عنصر زمان به طور قطع منشأى را يادآور شد. زيرا ممكن است حادثه زير يا مشابه آن، مايه توجه بشر به پديده زمان شده باشد: دو سوار كار از نقطه معينى شروع به حركت مى كنند و يكى از آن دو به مقصد مى رسد، در حاليكه دومى نرسيده است.

از اختلاف وضع اين دو سواركار و مقايسه آن با يكديگر، هر بيننده اى به پديده اى به نام زمان پى مى برد وبا خود مى انديشد اكنون كه سواركار دومى در مدتى طولانيتر از اولى به مقصد رسيده است، پس حركت اين دو سواركار، با كشش و امتدادى همراه مى باشد كه ميزان آن در يكى كمتر و در ديگرى بيشتر بوده است.

به عبارت ديگر، از اينكه مى بينند يكى از سواركاران به مقصد رسيده ولى ديگرى نرسيده است، به امتدادى به نام زمان پى مى برند كه مى توان حركتها را از نظر قلّت و كثرت يا كندى وسرعت با آن اندازه گيرى كرد. اساساً در هر حركتى، دو نوع امتداد داريم، پيوسته با آن دو هم آغوش است:

1. امتداد مقوله اى مانند مكان در حركت در «أيْن»، 2. امتداد زمانى.

فرض كن[1]يد جسمى مسافت پانصد مترى را در بيست دقيقه طى مى كند. در اينجا دو امتداد وجود دارد: از اينكه جسم مى توانست مسافتى بيش از فاصله پانصد متر يا كمتر از آن را طى كند، معلوم مى شود امتدادى به نام امتداد