است، بنويسد نه بگونهايكه به سود او تمام شود، تاريخ نگار عقائد هم مسئوليت دارد عقائد ملل را آنچنان كه معتقدند، رقم زند و كتابهاى اصيل را كه به خامه بزرگان آنان نگارش يافته است، مأخذ قرار دهد، نه كتابهاى دشمنان و مخالفان را كه از روى دشمنى نوشته شده است.

اوّلى حوادث نظامى و اجتماعى و روابط ملل را شرح ميدهد، در حالى كه دوّمى با عقيده و ايده ئولوژى ملّتها سرو كار دارد. و مسامحه يا تحريف حقيقت در اين امر، جنايت بزرگى به شمار ميرود.

همواره تلاش تاريخ نگاران عقائد تحت تاثير علاقمندى به عقائد خود، بر اين بوده است كه عقائد ملل را به گونهاى نارسا و همراه با افسانه بنويسند و هرگز وظيفه خودنميدانستهاند كه در مورد عقيده هر ملتى به كتب مرجع و مصدر مراجعه كنند. بلكه چه بسيار كه از كتب دشمن در اين راه بهره بردهاند كه ما تنها به دو نمونه از اين دست ميپردازيم:

1ـ معتزله

اعتزال از واصل بن عطا، متوفاى سال 110 هـ، آغاز شد و به تدريج به صورت يك مكتب فكرى و عقلى در جامعه اسلامى مطرح گرديد. اين گروه پيوسته مورد خشم اهل حديث و سطحى نگرها بودهاند و اهل حديث و قشريها، در هر عصرى، با چماق تكفير و تفسيق به جنگ آنان ميرفتند.

در تنظيم عقائد معتزله از زمان اشعرى (260 ـ 324) به اين طرف كمتر به كتابهاى خود اين گروه مراجعه شده، بلكه مأخذ نوع نوشتهها درباره آنان كتابهاى دشمنان آنان به ويژه كتاب «مقالات الاسلاميين» نوشته شيخ اشعرى ميباشد كه خود روز گارى معتزلى بود ولى در سن چهل سالگى از آن مسلك برگشت و به حلقه اهل