شيطان، با قواى اهريمنى خود، در كمين انسان نشسته و در صدد گمراهى و لغزاندن انسان است; ولى انسان با توجه به چنين دشمن نيرومند، قواى روحانى خود را بر ضد او بسيج مى كند و چون از وجود چنين دشمنى، آگاهى كامل دارد براى پيروزى بر او مى كوشد تا روح تقوا، روح مقاومت و خويشتن دارى در برابر گناه را، در خود قوى و نيرومند سازد و گاه تا آن جا اوج مى گيرد كه در برابر گناه و طغيان به سر حدّ عصمت مى رسد.

دشمنان شناخته شده، مخالفان مارك دار ـ همان طور كه گفته شد ـ مايه تكامل و موجب صعود بر قلّه هاى بلند كمالات مادى و معنوى اند. از وجود چنين دشمنى، هرگز نبايد ترسيد و نبايد آن را خطرناك دانست; زيرا با توجه به اين كه وى شناخته شده است و منويات جدى دارد، عقل و خرد و علاقه به خويشتن، انسان را وادار مى كند در برابر آن مجهز شود و در اين راه نه تنها بايد با سلاح مادى و معنوى او مسلح شود، بلكه بايد بكوشد اسلحه اى بهتر از اسلحه او به دست آورد.

در برابر اين دسته، دشمنانى هم هستند نقاب دار و ناشناخته; دوست نمايانى كه در درون درنده تر از گرگ و هر وحشى بيابانى اند. آنان در سنگر دوستى از پشت خنجر مى زنند; به ظاهر دوستند و غم خوار، امّا در باطن، دشمنانى خوشحال; اصرار مىورزند كه امين و رازدارند، ولى در واقع خائن و جاسوسند و از اسرار زندگى و نقاط ضعف و قوت انسان، كاملاً باخبرند. پرهيز از چنين دشمنان ناشناخته، بسيار مشكل و احياناً محال است.

چنين دشمنى، همان نفاق و دورويى است كه قرآن در مورد آن در سوره هاى مختلفى بحث و گفتگو نموده است و حتى سوره اى مستقل درباره منافقان فرو فرستاده است. اميرمؤمنان درباره اين گروه چنين مى فرمايد:

«من هرگز از هيچ يك از ملل جهان بر اسلام نمى ترسم، (بلكه) فقط از يك گروه مى ترسم و آن كافران مسلمان نما و گروه منافق و