تصور نشود كه اين موضوع، از خصايص بشر كنونى است، بلكه از روزى كه خواست خدا بر اين تعلق گرفت كه موجودى به نام انسان در اين كره زندگى كند، وسيله نظم را در اختيار او گذارد; وسيله اى كه شهرى و دهاتى، متمدن و غير متمدن مى توانند از آن بهره بگيرند و هيچ گونه احتياج به محاسبه خود انسان ندارد; بلكه به سان يك آلت خودكار، هزاران سال خدمت و فعاليت مى كند و آثار فرسودگى در آن مشاهده نمى شود و نيازى به ترميم ندارد.

اين وسيله طبيعى همان گردش ماه و كره زمين است. ماه در آغاز به صورت هلال خودنمايى مى كند وكم كم به صورت «بدر» در مى آيد، بعداً به تدريج باريك تر شده و به حالت نخستين برمى گردد. اين تحوّلات وسيله يك محاسبه بسيار طبيعى براى امور زمانى است كه تمام طبقات مى توانند از آن بهره بردارى كرده و مبدأ و آخر تمام كارهاى خود را با آن بسنجند، تا آن جا كه بسيارى از فرايض و واجبات، در اسلام نيز بر اساس همين گردش ماه است. قرآن مجيد در اين باره چنين مى فرمايد:

(يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأَهِلَّةِ قُلْ هِىَ مَواقِيتُ لِلنّاسِ وَالحَجِّ).[1]

«از تو از اختلاف ماه ها سؤال مى كنند، كه چرا پيوسته در اختلاف است، و يك نواخت نيست بگو: اين اختلاف، به منظور وقت شناسى است، و براى اين است كه مردم اوقات حج را تشخيص دهند و بدانند كه پس از مرور يازده هلال، ماه حج است».

در جاى ديگر مى فرمايد:

(وَالْقَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِلَ حَتّى عادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ).[2]

«براى ماه منزل هايى قرار داديم و آن پس از طىّ اين منازل به صورت شاخه لاغر خشك (هلال) درمى آيد».