9- فاعل معجزه

معجزه مانند هر پدیده دیگر به فاعل نیاز دارد و برخی اندیشمندان، تنها خدا را فاعل آن می‌دانند و معتقدند معجزه فعل مستقیم خداست. چنانچه قرآن به پیامبر می‌فرماید: «إِنْ نَحْنُ إِلاّ بَشَرٌ مِثْلُكُمْ و لكِنَّ اللّهَ يَمُنُّ عَلي مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ و ما كانَ لَنا أَنْ نَأْتِيَكُمْ بِسُلْطانٍ إِلاّ بِإِذْنِ اللّهِ»[1]و«وَما كانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلاّ بِإِذْنِ اللّهِ»[2]

عبده نیز تنها خدا را فاعل معجزات دانسته و معتقدند انبیا در وقوع معجزه هیچ نقشی ندارند حتی آنجا که خداوند امر می‌کند که پیامبر به حرکت اختیاری خودکاری انجام دهد. چنانچه ترس حضرت موسی(ع) موقع تحول عصا به مار در قرآن آمده است.[3] عبده در توضیح آیه «فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا»[4] که تدبیر امر به فرشته نسبت داده‌شده، می‌نویسد که تدبیر این عالم به

[1] - ابراهيم: 11«(بگو) ما جز بشري مثل شما نيستيم؛ و لي خدا بر هريك ازبندگانش كه بخواهد منت مي‌نهد و ما را نرسد كه جز به اذن خدا براي شما حجتي بياوريم.

[2] - غافر: 78. و هيچ فرستاده‌اي را نرسد كه بي‌اجازة خدا نشانه‌اي بياورد.

[3] - محمد رشید رضا، ج ۱۱، ص ۲۲۶. اشاره به آیات ۱۷ انفال، ۹۳ اسراء، ۱۰۹ انعام. در پاسخ به سخن عبده آمده است که خوف حضرت موسي (ع) درجريان مسابقه ساحران نيز از اين بود كه تماشاگران بين خيال‌انگيزي اهل سحر و و اقعيت اعجاز آن حضرت فرق نگذارند و در نتيجه دين خدا درمعرض خطر بيفتد؛ چنان ‌كه اميرمؤمنان علی بن ابی طالب (ع) آيه «فَأوْجَسَ في نفسه خيفةً موسي»را به همين مطلب تفسير فرموده است. ر.ک. عز الدین جعفر بن شمس الدین آملی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، امور فرهنگی و اجتماعی آستان قدس رضوی، ۱۳۵۵، ص ۲۵۹.

[4] - نازعات ۵.