از سوي ديگر كلام آن حضرت بي ترديد در ارتباط با مورد خاص و شرايط ويژه اي است ; زيرا پيش از اين گذشت كه جهاد همانند ديگر امور متوقف بر تهيه مقدمات و مهمات و نيرو و برنامه ريزي صحيح است و شتابزدگي در آن و تحت تأثير احساسات آني قرار گرفتن بسيار مضر است، و امام (ع) در اين كلام مي‌خواهند همين معني را گوشزد فرمايند.

ابن ابي الحديد در شرح نهج البلاغه خويش در تفسير اين كلام حضرت مي‌نويسد:

"امام (ع) با اين كلام درصدد آن نيست كه مردم كوفه را از رفتن به جنگ اهل شام باز دارد; زيرا امام (ع) همواره آنان را از سستي وكوتاه آمدن در جنگ با شاميان سرزنش كرده است، بلكه چون تعدادي از ياران امام (ع) درصدد بودند نفاق و فساد تعدادي از افراد فاسد و فاسق كوفه را شناسايي و برملا نمايند و آنان را به قتل برسانند براي جلوگيري از پراكندگي، تشتت و ايجاد اختلاف داخلي بين ارتش خود، آنان را از اين كار در آن شرايط باز داشته و فرموده است : بنشينيد و بر بلاها صبر كنيد."[1]

در شرح ابن ميثم بحراني نيز درباره اين كلام آمده است :

"امام (ع) در اين كلام مردم را از دست زدن به جهاد بدون دستور امامي از فرزندان خويش پس از خود برحذر داشته، و اين در شرايطي است كه كسي از آنان براي تشكيل حكومت قيام ننموده باشد، كه در اين صورت دست زدن به اين گونه تحركات جايز نيست مگر با اشاره و اجازه امام وقت ."[2]

اما آنچه به نظر مي‌رسد اين است كه آنچه ايشان (ابن ميثم) فرموده خلاف ظاهر كلام آن حضرت است، و آنچه ما پيش از اين گفتيم ظهور بيشتري دارد و درست تر به نظر مي‌رسد، سخن ابن ابي الحديد كه خوانده شد مؤيد همين معناست .

در هر صورت كلام آن حضرت به جهاد دفاعي در زمانهاي ما، پس از تهيه شرايط و مقدمات آن مربوط نمي شود و حتي ناظر به جهاد ابتدايي نيز نيست، چنانكه بحث آن به تفصيل پيش از اين گذشت .

---