3 - ولايت و مراتب مختلف آن

نكته ديگري را كه بايد به آن اشاره نمود بيان اين مطلب است كه ولايت تشريعي به معني حاكميت و حق تصرف، حقيقت واحدي است داراي مراتب و درجات مختلف كه اجمالا متذكر مي‌شويم :

مرتبه كامله ولايت تشريعي منحصر به ذات پاك خداوند تبارك و تعالي است، و مراتب نازلتر آن براي برخي پيامبران، پيامبراكرم و ائمه معصومين (ع) و در زمان غيبت براي فقيه عادل آگاه به حوادث و بصير نسبت به مشكلات زمان و قدرتمند بر حل و فصل آن است - چنانكه ادله اثبات آن پس از اين خواهد آمد - و از كسي كه اين مرتبه از ولايت را داراست با الفاظي نظير: امام، والي، امير، سلطان و... تعبير شده است .

مرتبه ديگر اين ولايت براي پدر و جد نسبت به فرزند صغير يا مجنون و دختر باكره و نيز براي افراد مؤمن عادل نسبت به اشخاص ديگر در برخي موارد است، و شايد بتوان گفت اين مرتبه از ولايت براي هر پدر و مادري به صورت مطلق وجود دارد، به گونه اي كه عقل و شرع اطاعت آن دو را نيكو و بلكه در مواردي كه با امر مهمتري تزاحم پيدا نكند لازم مي‌شمارد; چرا كه آن دو، ولي نعمت انسان محسوب مي‌شوند.

مرتبه ديگر اين ولايت براي هر مرد و زن مؤمن است، چنانچه خداوند سبحان بر اين امر تصريح نموده و مي‌فرمايد: (والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر)[1] برخي از مردان و زنان مؤمن اولياي برخي ديگرند. يكديگر را به كارهاي نيك امر و از كارهاي ناپسند باز مي‌دارند. از ظاهر اين آيه شريفه استفاده مي‌شود كه خداوند سبحان براي هر يك از مردان و زنان مؤمن نسبت به ساير مؤمنان مرتبه اي از ولايت را قرار داده، كه براساس آن چنين حقي را مي‌يابند كه ديگران را به كارهاي نيك امر و از كارهاي زشت باز دارند، منتهاي امر دايره اين ولايت محدود است .

حديث [معروفي ] از پيامبرخدا وارد شده كه مي‌فرمايد: "كلكم راع و كلكم مسؤول عن رعيته [2] همه شما نگهبان و همه شما در مقابل رعيت خود مسؤول هستيد."

4 - مراتب ولايت به حسب تحقق خارجي

ولايتي كه به مفهوم امامت و حكومت است (علاوه بر دارا بودن مراتب در مفهوم) به حسب تحقق خارجي نيز داراي مراتب و درجاتي است كه در ذيل يادآور مي‌شويم :

الف : ولايت در مرتبه استعداد و صلاحيت : مراد از مرتبه استعداد و صلاحيت در اين مورد اين است كه شخص به گونه اي داراي ويژگي ها و صفات ذاتي و

---